Abizenak (eu)

Abizenen jatorria

Abizen patronimikoen jatorria aitaren izena zen: López, Loperena, Lopetegui… Eta abizen toponimikoen jatorria tokia, etxea, baserria, herria... izaten zen.

Abizen batzuk leku askotan sortu ziren batera (Ibarra, Iraola...), toki izen moduan oso zabalduta daudelako. Baina beste abizen batzuk jatorri bakarra dute; nahiz eta familiako batzuk tokiz aldatu, batzuetan ez zuten abizena galtzen (ospea gorde nahi zutelako edo...) eta abizenaren adar berriak sortzen zituzten.

Abizenen jatorria aztertzeko oso baliogarriak dira kaparetasun auziak eta odol garbiaren agiriak. Aintzinako Erregimenean pertsona guztiek ez zituzten eskubide berberak, lan mota batzuk kapareek edo hidalgoek besterik ezin zuten egin. Hortik norberaren abizenaren jatorria argitzeko askoren interesa.

Abizenen bilakaera

Ertarotik aurrera pertsona askoren izenak hiru zati zituen: izen propioa gehi patronimikoa gehi toponimikoa. Soraluzen gordetako agiri zaharretan hainbat adibide gordetzen dira: María Beltrán de Irure (1555), Juan Ibáñez de Irure (1560), Pedro Pérez de Arteaga (1564), Domingo Martínez de Arechaga (1572), Pedro Martínez de Aseguinolaza (1589)… Patronimikoa aitaren izenak markatzen zuen eta jatorriak, berriz, toponimikoa (etxea, baserria, inoiz herria).

Beraz, abizenak belaunaldiz belaunaldi aldatzen ziren, nahiz eta bizitokia edo jatorria mantendu: aita Juan Pérez de Izaguirre bazen, semea Melchor Ibáñez de Izaguirre izango zen.

Baina XVI mendetik XVIII mendera patronimikoaren erabilera indarra galtzen ari zen: Melchor de Churruca (1576), Bartolomé de Igueribar (1566)… Inoiz, familia baten aldaketak gordetzen dira: Juan Ibáñez de Armendia aita, baina Juan de Armendia semea (1584).

Eta XVIII mendean abizen toponimikoak dira nagusi, beti de aurretik dutela. Jatorria mantentzen bazen, abizenak ez ziren aldatzen... baina inoiz Juan de Izaguirre izeneko baten Joaquín bere semea Soraluzetik joaten bazen, bizitoki berrian Joaquín de Placencia izango zen.

Azkenean, abizenak fosilizatu egin ziren. Araban osorik, hau da, patronimikoa gehi toponimikoa. Baina toki gehienetan, Soraluze barne, toponimikoa gailendu zen. Azken aldaketa XIX mende bukaeran etorri zen, Erregistro Zibilak garatu zirenean: abizen toponimikoek berezko zuten de hori desagertu egin zen kasu gehienetan, jabeek kontra egin ez bazuten behintzat.

Soraluzeko abizenak

Soraluzen bertan sortutako abizenak dira. Hala ere, badaude bakar batzuk kanpotik etorritakoak (Irure Nafarroatik, Isasi Eibartik...)

Gehienak toponimikoak direnez, kasu askotan Euskal Herriko hainbat tokitan abizen berdinak sortu ziren. Dozenatik gora Soraluzen bakarrik sortu ziren: Espren, Gorbea, Hernizketa, Imitola, Laskortegi, Loiolaetxea, Mueska, Mueska-Iturburu, Plazentzia, Salogoen, Solaguen, Ubarkalde eta Unamuno.

Abizena	Azalpenak
Aginaga Aguinaga	Soraluzekoa izateaz gain, Azkoitia, Elgoibar eta Iranzukoa (Irun).
Agirre Aguirre	Soraluzekoa izateaz gain, Albiztur, Aduna, Alquiza, Amezketa, Anoeta, Artigas, Astigarreta, Azpeitia, Bergara, Egizkioga, Eibar, Eizaga (Zumarraga), Eleizalde (Usurbil), Elgeta, Errezil, Eskoriatza, Goiaz, Gudugarreta (Beasain), Itziar (Deba), Lazkao, Leaburu, Lizarra, Marin (Eskoriatza), Mendaro, Mutriku, Oikina (Zumaia), Orio, Oiartzun, Segura, Urnieta, Urretxu, Zaldibia, Zegama eta Zumarragakoa. Oinetxeak armarria zeukan.
Aldasoro	Soraluzekoa bakarrik. Armarria: erdibitua: lehena urdinaren gainean urrezko bi lili eta bigarrena zilarra gainean otso beltza, mihia eta azazkal gorriez.
Aretxaga Arechaga	Soraluzekoa bakarrik.
Arizaga	Soraluzekoa izateaz gain, Aduna, Andoain, Azpeitia eta Urnietakoa. Soraluzeko armarria: zilarra gainean arte berdea eta zilarrezko bi otso, alde batetik bestera enbor oinean.
Atsegin Atseguin	Soraluzekoa bakarrik. Oinetxeak armarria zeukan.
Bolintxu Bolincho	Soraluzekoa izateaz gain, Berrizkoa (Bizkaia).
Espilla	Soraluzekoa izateaz gain, Eskoriatza , Ermua, Oñati eta Zarautzkoa. Soraluzeko armarria: zilarrezkoa, erronbo urdina (azur) dauka urrezko arrano batekin kargatua: tarte bakoitzean armiño beltz (sable) bat. Inguru gorriaren barruan zilarrezko zortzi lertxun hosto.
Espren	Soraluzekoa bakarrik.
Goenaga	Soraluzekoa izateaz gain, Antzuola, Astigarreta (Beasain), Azpeitia, Azkoitia eta Errezilgoa. Soraluzeko armarria: urdinaren gainean urrezko grifoa, inguru gorri eta urrezko ajedrezadoak inguratua.
Goienetxe Goeneche	Soraluzekoa izateaz gain, Eibar eta Ziortzakoa.
Gorbea Gorvea	Soraluzekoa bakarrik. 1738 urtean abizenaren kaparetasuna frogatu zuten.
Hernizketa Hernizqueta	Soraluzekoa bakarrik. 1667 urtean abizenaren kaparetasuna frogatu zuten.
Ibarra Ybarra	Soraluzekoa izateaz gain, Abadiño, Aiara, Amorebieta, Amoroto, Antzuola, Arratia, Arratzu, Berriatua, Bolibar-Zenarruza, Dima, Eibar, Elgeta, Elgoibar, Elorrio, Etxebarri, Getxo, Gordexola, Gorliz, Gueñes, Itsasondo, Igorre, Laudio, Leitza, Mallabia, Etxebarria, Mendaro, Mendexa, Mutriku, Okondo, Orozko, Santaolaya (Burgos), Sopelana, Ugazua (Eskoriatza), Urduliz, Uzarraga (Antzuola), Valpuesta (Burgos), Xemein (Markina) eta Nafarroa Beherekoa.
Imitola	Soraluzekoa bakarrik.
Iraola	Soraluzekoa izateaz gain, Errezil, Itsaso, Itsasondo eta Tolosakoa. Soraluzekoei bi armarri dagozkie. Lehena urrezkoa da, bi lehoi elkarren kontra borrokatan eta, buruan, hiru lili urdin elkarren ondoan. Bigarrenak bi zati ditu; ezkerrean bi eskopeta bata bestearen gainean eta, goian, izarra; eskuman zuhaitza eta basurdea enborraren gainean.
Iribe	Soraluzekoa izateaz gain, Abadiño, Angiozar (Bergara), Azkoitia, Lazkao eta Olaberriakoa. Soraluzeko armarria: gorri gainean urrezko hiru izar, ondo lerrokatuta; behekoa apaingarri batekin.
Irure	Berez Nafarroakoa; adarrak ditu Soraluze, Arroa (Zestoa), Errezil eta Itziarkoa (Deba). Soraluzekoei bi armarri dagozkie. Lehena orlegia da, zilarrezko dorrea duena; ingurua urdina, urrezko zortzi izarrekin. Bigarrena urdina, zuhaitza erdian eta honen alboan Nafarroako erret armarritxoa; zuhaitz gainean gurutze gorri liliduna eta alboan lehoia zutik; ingurua orlegia, zakur eta idiekin.
Isasi	Berez Eibarkoa; adarrak ditu Soraluze, Amurrio, Aramaio, Arratia, Baranbio (Lezama), Bedia, Enkarterriak, Eskoriatza, Gamiz, Galdakao, Goronaeta (Aretxabaleta), Luiando (Aiara), Marin (Eskoriatza), Olatz (Mutriku) eta Orozkon .
Iturbe	Soraluzekoa izateaz gain, Antzuola, Apotzaga (Eskoriatza), Arrasate, Basagoen (Leintz), Bergara, Elgeta, Lekeriketa (Elorrio), Oxirondo (Bergara) eta Urretxukoa. Oinetxeak armarria zeukan.
Iturriaga	Soraluzekoa izateaz gain, Andoain, Artea, Azpeitia, Azpilkueta (Baztan), Bedoña (Aretxabaleta), Berastegi, Beruete (Basaburua), Erandio, Errenteria, Gaztelu (Abadiño), Igorre, Larrauri, Mañaria, Mundaka, Mungia, Orio, Zamudio, Zeanuri eta Lapurdikoa. Soraluzeko armarria: zilarrezkoa, zuhaitza eta basurdea zutik, inguru gorria urrezko zortzi oskolekin.
Izagirre Izaguirre	Soraluzekoa izateaz gain, Aduna, Astobiza (Lezama), Belauntza, Berastegi, Bergara, Ezkio, Hondarribia, Irun, Itsasondo, Laudio, Lazkao, Mungia, Oxirondo (Bergara), Urnieta, Iguria (Elorrio) eta Zumarragakoa. Soraluzeko armarria: orlegia, urrezko dorrea olatu urdin eta zilarrezkoen gainean; urrezko bi lehoi dorreari atxikituta, eta dorreko leiho batetik urrezko besoa irtetzen da, eskuan burnizko mailua duela.
Izagirre Goikoa Izaguirre Goicoa	Soraluzekoa bakarrik. Oinetxeak armarria zeukan.
Larreategi Larreategui	Soraluzekoa izateaz gain, Bilbo, Eibar, Elorrio eta Ermukoa. Soraluze eta Eibarko armarria: orlegia, urrezko grifoa, inguruan ajedrezatua, urrezkoa eta gorria.
Laskurain Lascurain/ Lascoain	Soraluzekoa izateaz gain, Antzuola, Bergara, Eibar, Irun eta Tolosakoa. Soraluze, Irun, Antzuola eta Bergarako armarriak bi zati ditu: lehena urrezkoa, aritz orlegia eta basurde beltza zutik; bigarrena zilarrezkoa, zortzi borobil gorriekin.
Laskortegi Lascortegui	Soraluzekoa bakarrik.
Loiola Loyola	Berez Azpeitiakoa; adarrak ditu Soraluze, Antzuola, Bergara, Eibar eta Nafarroan. Soraluze eta Bergarako armarriak bi zati ditu: lehena zilarrezkoa, pertza laratzatik zintzilik eta, berari lotuta, bi otso zutik, denak beltzak; bigarrena urrezkoa, zazpi marra gorriekin. Auñamendi Eusko Enziklopedian irakurtzeko, sakatu hemen.
Loiolaetxea Loyola Echea	Soraluzekoa bakarrik. Isasiren arabera, 1625 urtean abizenaren kaparetasuna frogatu zuten.
Mallagarai Mallagaray	Soraluzekoa izateaz gain, Mallabiakoa.
Mandiola	Berez Leintz bailarakoa; adarrak ditu Soraluze, Azpeitia, Eibar, Elgoibar eta Oñatin. Soraluzeko armarria: lau zatitan, lehena eta laugarrena gorriak, arrano beltzarekin; bigarrena eta hirugarrena zilarrezkoak, bi otso beltz mingain gorriekin, bata bestearen gainean eta bi aldetara begiratzen. Auñamendi Eusko Enziklopedian irakurtzeko, sakatu hemen.
Mendiola	Berez Mendiolakoa (Eskoriatza); adarrak ditu Soraluze, Alzaga, Aramaio, Eibar, Leintz-Gatzaga, Gernika, Zeberio eta Arabako lautadan. Soraluzeko armarria: lau zatitan, lehena eta laugarrena gorriak, zilarrezko arrano batekin; bigarrena eta hirugarrena zilarrezkoak, bi otso beltz mingain gorriekin, bata bestearen gainean eta bi aldetara begiratzen. Auñamendi Eusko Enziklopedian irakurtzeko, sakatu hemen.
Mendiolaetxea Mendiola Echea	Isasiren arabera, 1625 urtean abizenaren kaparetasuna frogatu zuten.
Mueska Muesca	Soraluzekoa bakarrik.
Mueska-Iturburu Muesca-Iturburu	Soraluzekoa bakarrik.
Olaza	Soraluzekoa izateaz gain, Albisturrekoa.
Plazentzia Placencia/ Plazaenzia	Soraluzekoa bakarrik.
Sagaregi Sagaregui	Soraluzekoa bakarrik.
Sagarraga	Berez Zeanurikoa; adarrak ditu Soraluze, Bakio, Elgoibar eta Mundakan.
Salogoen Salogüen	Soraluzekoa bakarrik. Armarria: lau zatitan, lehena eta laugarrena urdinak, bakoitzean bi bordoi handi bata bestearen gainean, eta bigarrena eta hirugarrena zilarrezkoak, bakoitzean bost maxkor eta bi orri.
Solaguen Solagüen	Soraluzekoa bakarrik. 1676 urtean abizenaren kaparetasuna frogatu zuten.
Txurruka Churruca	Soraluzekoa izateaz gain, Azkoitikoa. Soraluzeko armarria: urdin gainean zilarrezko hiru zingola; urrezko ingurua, kate urdinaz.
Ubarkalde Ubarcalde	Soraluzekoa bakarrik.
Unamuno	Soraluzekoa bakarrik.
Zabala	Soraluzekoa izateaz gain, Amezketa, Anzuola, Asteasu, Azpeitia, Bedoña (Aretxabaleta), Begara, Elgoibar, Elgeta, Errezil, Gellano (Aretxabaleta), Marin (Eskoriatza), Ordizia eta Urrestillakoa (Azpeitia).
Zabaleta	Soraluzekoa izateaz gain, Arrasate, Bergara, Urnieta eta Urretxukoa.
Zigaran Cigaran	Soraluzekoa izateaz gain, Bergara, Durango, Hernani eta Itziarkoa (Deba).

Erreferentziak

• Apellidos. Ramiro Larrañaga (Boletín de la R.S.B.A.P. 2003).
• Auñamendi Eusko Enziklopedia. Bernardo Estornés Lasa Funtsa (Eusko Ikaskuntza).
• Casas solariegas y apellidos de Guipúzcoa. Julio de Atienza (La obra de Julio de Atienza y Navajas, barón de Cobos de Belchite y marqués del Vado Glorioso en "Hidalguía" 1993).