«Armagintza (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
    11. lerroa: 11. lerroa:
    XV mendeko bigarren zatian armagintza oso garatu zegoen Euskal Herrian. Lehen agiria ''Isabel la Católica''-ren 1480ko Cédula Real-ean agertzen zaigu, hemengo armagineri deia eta eskaria eginez, armak behar zituela eta ahalik azkarren eta ahalik gehien egiteko aginduaz. Geroztik geroago eta eskari gehiago datoz.
    XV mendeko bigarren zatian armagintza oso garatu zegoen Euskal Herrian. Lehen agiria ''Isabel la Católica''-ren 1480ko Cédula Real-ean agertzen zaigu, hemengo armagineri deia eta eskaria eginez, armak behar zituela eta ahalik azkarren eta ahalik gehien egiteko aginduaz. Geroztik geroago eta eskari gehiago datoz.


    Euskal Herriko zein partetan egiten ziren esaten ez bazen (maizenik ere, Gipuzkoa probintziako eta Bizkaia Jaurerriko lantegietan; hau da, ''en las fábricas de la provincia de Guipúzcoa y Señorío de Vizcaya''), XVIgarren mendearen lehen erdian hasi ziren aipatzen Soraluze, Bergara, Eibar, Markina, Ermua, Elorrio eta Arrasate herriak suzko esku-armagintzan, eta Araba eta Tolosa arma-zurigintzan ere. Gainera, armagintzako maisutzat lehendabizikoz agertzen dena plaentziatarra da, ''Juan de Churruca, maestro armero'', 156lean.
    Euskal Herriko zein partetan egiten ziren esaten ez bazen (maizenik ere, Gipuzkoa probintziako eta Bizkaia Jaurerriko lantegietan; hau da, ''en las fábricas de la provincia de Guipúzcoa y Señorío de Vizcaya''), XVIgarren mendearen lehen erdian hasi ziren aipatzen Soraluze, Bergara, Eibar, Markina, Ermua, Elorrio eta Arrasate herriak suzko esku-armagintzan, eta Araba eta Tolosa arma-zurigintzan ere. Gainera, armagintzako maisutzat lehendabizikoz agertzen dena plaentziatarra da, ''Juan de Churruca, maestro armero'', 1561ean.


    Ordura arte arma lantegia edo ''fábrica de armas'' esaten zena, herri horietan sakabanaturik ziren lantegi ttipiak besterik etziren. Elkar-lanean ari ziren lau gremiotan bildurik, bakoitzak bere espezialitate bereziak zituzten.
    Ordura arte arma lantegia edo ''fábrica de armas'' esaten zena, herri horietan sakabanaturik ziren lantegi ttipiak besterik etziren. Elkar-lanean ari ziren lau gremiotan bildurik, bakoitzak bere espezialitate bereziak zituzten.
    19. lerroa: 19. lerroa:


    ==''Erret lantegiak'' Soraluzen==
    ==''Erret lantegiak'' Soraluzen==
    Elkar-lan honen ugaritze eta zabaltasunak antolakizun berriak eskatzen zituen, eta, orduan, armagintzan ari ziren guztiak beren borondatez bildurik, hobekuntzen bila, elkargo finkatuago bat erabaki zuten eta Felipe II.aren garaian Soraluzen sortu zuten, 1.573 urtean, ''Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Placencia'' izenekoa.
    Elkar-lan honen ugaritze eta zabaltasunak antolakizun berriak eskatzen zituen, eta 1.542 urtean orduko erregeak Francisco de Roxas artilleria kapitaina bidali zuen Soraluzen egoteko. 1.158 urtean, berriz, Pero Gonçalez de Escalantek orduko [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarrikoa]] etxearen goiko solairuak alokatu zituen erregearen izenean.


    Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen. Hartarako Deba ibaiaren ezker aldean zegoen [[Uribarri dorretxea (eu)|Uribarri dorretxea]] Errege-Etxea gisa moldatu zuten, bertan errege-gizonek (''errege ministroak'' edo ''ministros reales'', orduko hizkeran), bizitokia zutelarik.
    Azkenik, armagintzan ari ziren guztiak beren borondatez bildurik, hobekuntzen bila, elkargo finkatuago bat erabaki zuten eta Felipe II.aren garaian Soraluzen sortu zuten, 1.573 urtean, ''Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Placencia'' izenekoa.
     
    Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen. Uribarri jauregia Errege-Etxea gisa erabili zuten, bertan errege-gizonek (''errege ministroak'' edo ''ministros reales'', orduko hizkeran), bizitokia zutelarik. Urte batzuk geroago, 1.622 urtean, Uribarri jauregia erre zenean berriro eraiki zuten, handiagoa orain.


    Errege-etxe honetan ez zen armarik egiten, biltegi ''ofiziala'' zen. Funtzionarioek armen eskaerak banatzen zituzten inguruko armagile eta gremioen artean. Lana bukatu eta gero, armagileek bertara eramaten zituzten, arterketa pasatzeko. Produktua onartuta, ordaintzen zitzaien eta bertan gordetzen zen behar zen lekuetara bialdu baino lehen. Bidalketa hau gurdiz egiten zen, Alzolaraino. Hemendik Debaraino alatan jeisten zen (gabarra modukoak ziren) eta hortik aurrera itsasoz.
    Errege-etxe honetan ez zen armarik egiten, biltegi ''ofiziala'' zen. Funtzionarioek armen eskaerak banatzen zituzten inguruko armagile eta gremioen artean. Lana bukatu eta gero, armagileek bertara eramaten zituzten, arterketa pasatzeko. Produktua onartuta, ordaintzen zitzaien eta bertan gordetzen zen behar zen lekuetara bialdu baino lehen. Bidalketa hau gurdiz egiten zen, Alzolaraino. Hemendik Debaraino alatan jeisten zen (gabarra modukoak ziren) eta hortik aurrera itsasoz.
    27. lerroa: 29. lerroa:


    ==Gremioak==
    ==Gremioak==
    [[Armagintza gremioak (eu)|Armagi]]
    Armagintzan aritzen zirenak [[Armagintza gremioak (eu)|lau gremiotan]] antotaluta zeuden: kainoigileak, giltzagileak, aparejeroak eta kutxagileak. Lantegiak, bere maisu, ofozial eta aprendizekin, Soraluzen ez ezik, inguruko herrietan ere zeuden: Eibar, Elgoibar, Ermua, Arrasate...
     
    Eskaera bat Soraluzera heltzen zenean, gremioek bere artean banatzen zuten. Maisu bakoitzak bere lana egin eta gero, aztertzera ekartzen zuen ''Erret Lantegi''etara. Bertan zeuden erregearen zerbitzariak: ikuskariak, zuzendariak eta intendenteak.
     
     
    ==Armak eta lanabesak==
    Hasiera batean arma zuriak egiten zituzten, baina [[Armak eta lanabesak (eu)|suzko armak]] hasi zirenean arkabuzak eta mosketeak ekoizten zituzten, eta ehizakoak ere, azken hauek ornatuagoak, aitonensemeek erabiltzen zituztelako.


    ==Produktuak==
    Lanabesak ere egiten ziren, mota askotakoak: aizkorak, aitxurrak, pikatxoiak, palak...
    [[Armak eta lanabesak (eu)|Armak eta lanab]]
     
    1.630 urtean ''Real Fábrica de Armas de Tolosa'' sortu zuten, Tolosan, baionetak egiteko.
     
    XVIII mendean hasi ziren fusilak, karabinak, pistolak... egiten.


    [[Fitxategi: Erret_Biltegia_(Florencio_Joseph_Lamot_1756).jpg | thumb | 300 px | right | Erret biltegia (Florencio Joseph Lamot 1756)]]
    [[Fitxategi: Erret_Biltegia_(Florencio_Joseph_Lamot_1756).jpg | thumb | 300 px | right | Erret biltegia (Florencio Joseph Lamot 1756)]]
    ==Borboiak==
     
     
    ==''Real Compañía Guipuzcoana de Caracas''==
    XVIII mendean sistemak aldaketa izan zuen: Espainiako gobernua eta Soraluzeko ''Erret Lantegi''en artean bitartekaria agertu zen: ''''Real Compañía Guipuzcoana de Caracas''.
     
    Enpresa honek 1.728 urtean sortu bazen, 1.735 urtean lortu zuen lehen kontrata eta 1.785 urtea arte mantendu zen.
     
    ''Real Compañía Guipuzcoana de Caracas''en eragina onerako izan zen: eskaerak aurretik ordaintzen zituen (erregea ez omen zen ordaintzaile fidagarria) eta, sistemaren antolakuntza hobetuz, eskaera gehiago zerbitzeko gauza izan zen. Hori bai, komisioa irabazten zuen, txikiagoa suzko armekin (%4 edo %5a) eta handiagoa lanabesekin (%20tik %45ra artekoa).
     
    1.785 urtean ''Real Compañía de Filipinas''-ek ordeztu zuen, aurreko enpresaren bilakaera zena. Hamar urte geroago desagertu zen, Frantziako Konbentzio gerraren ostean, 1.795 urtean hain zuzen.





    22:59, 13 urtarrila 2018(e)ko berrikuspena

    Adi! Artikulu hau oraindik argitaratze prozesuan dago.
    Zuzentzen baduzu, edo informazioa gehitzen baduzu, mesedez ez kendu ohar hau. Eskerrik asko!

    Soraluze betidanik izan da ospetsua armagintzarengatik. Izatez, erderazko izena halaxe dauka: Placencia de las Armas.

    Arma zuriak lehen, suzko armak gero eta kañoiak azkenean, XIV eta XV mendetatik XX mende arte, armagintza izan da soraluzetarrek aurrera eruandako jarduera ekonomiko garrantzitsuena.

    Soraluzek, batez ere, Espainiako itsas-armadarentzat egin zuen lan. Aurretik zuzenean, Erret Lantegi eta kontratisten bidez, sistema gremiala erabiltzen. Eta azken mende t'erditan, sistema gremiala erori eta gero, enpresa kapitalisten bidez.


    Aurrekariak

    XV mendeko bigarren zatian armagintza oso garatu zegoen Euskal Herrian. Lehen agiria Isabel la Católica-ren 1480ko Cédula Real-ean agertzen zaigu, hemengo armagineri deia eta eskaria eginez, armak behar zituela eta ahalik azkarren eta ahalik gehien egiteko aginduaz. Geroztik geroago eta eskari gehiago datoz.

    Euskal Herriko zein partetan egiten ziren esaten ez bazen (maizenik ere, Gipuzkoa probintziako eta Bizkaia Jaurerriko lantegietan; hau da, en las fábricas de la provincia de Guipúzcoa y Señorío de Vizcaya), XVIgarren mendearen lehen erdian hasi ziren aipatzen Soraluze, Bergara, Eibar, Markina, Ermua, Elorrio eta Arrasate herriak suzko esku-armagintzan, eta Araba eta Tolosa arma-zurigintzan ere. Gainera, armagintzako maisutzat lehendabizikoz agertzen dena plaentziatarra da, Juan de Churruca, maestro armero, 1561ean.

    Ordura arte arma lantegia edo fábrica de armas esaten zena, herri horietan sakabanaturik ziren lantegi ttipiak besterik etziren. Elkar-lanean ari ziren lau gremiotan bildurik, bakoitzak bere espezialitate bereziak zituzten.

    Bezeroa, gehien bat Espainiako itsas-armada izan zen: armak behar zituenean enkantera ateratzen zituen, kontratista batek hartu eta honek lana bsnatzen zuen beste azpikontratista artean. Azpikontratista hauek arma osoak egin zitzaketeen, ala adituak ziren arma zati batzuk egiten (gremioak).


    Erret lantegiak Soraluzen

    Elkar-lan honen ugaritze eta zabaltasunak antolakizun berriak eskatzen zituen, eta 1.542 urtean orduko erregeak Francisco de Roxas artilleria kapitaina bidali zuen Soraluzen egoteko. 1.158 urtean, berriz, Pero Gonçalez de Escalantek orduko Uribarrikoa etxearen goiko solairuak alokatu zituen erregearen izenean.

    Azkenik, armagintzan ari ziren guztiak beren borondatez bildurik, hobekuntzen bila, elkargo finkatuago bat erabaki zuten eta Felipe II.aren garaian Soraluzen sortu zuten, 1.573 urtean, Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Placencia izenekoa.

    Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen. Uribarri jauregia Errege-Etxea gisa erabili zuten, bertan errege-gizonek (errege ministroak edo ministros reales, orduko hizkeran), bizitokia zutelarik. Urte batzuk geroago, 1.622 urtean, Uribarri jauregia erre zenean berriro eraiki zuten, handiagoa orain.

    Errege-etxe honetan ez zen armarik egiten, biltegi ofiziala zen. Funtzionarioek armen eskaerak banatzen zituzten inguruko armagile eta gremioen artean. Lana bukatu eta gero, armagileek bertara eramaten zituzten, arterketa pasatzeko. Produktua onartuta, ordaintzen zitzaien eta bertan gordetzen zen behar zen lekuetara bialdu baino lehen. Bidalketa hau gurdiz egiten zen, Alzolaraino. Hemendik Debaraino alatan jeisten zen (gabarra modukoak ziren) eta hortik aurrera itsasoz.


    Gremioak

    Armagintzan aritzen zirenak lau gremiotan antotaluta zeuden: kainoigileak, giltzagileak, aparejeroak eta kutxagileak. Lantegiak, bere maisu, ofozial eta aprendizekin, Soraluzen ez ezik, inguruko herrietan ere zeuden: Eibar, Elgoibar, Ermua, Arrasate...

    Eskaera bat Soraluzera heltzen zenean, gremioek bere artean banatzen zuten. Maisu bakoitzak bere lana egin eta gero, aztertzera ekartzen zuen Erret Lantegietara. Bertan zeuden erregearen zerbitzariak: ikuskariak, zuzendariak eta intendenteak.


    Armak eta lanabesak

    Hasiera batean arma zuriak egiten zituzten, baina suzko armak hasi zirenean arkabuzak eta mosketeak ekoizten zituzten, eta ehizakoak ere, azken hauek ornatuagoak, aitonensemeek erabiltzen zituztelako.

    Lanabesak ere egiten ziren, mota askotakoak: aizkorak, aitxurrak, pikatxoiak, palak...

    1.630 urtean Real Fábrica de Armas de Tolosa sortu zuten, Tolosan, baionetak egiteko.

    XVIII mendean hasi ziren fusilak, karabinak, pistolak... egiten.

    Erret biltegia (Florencio Joseph Lamot 1756)


    Real Compañía Guipuzcoana de Caracas

    XVIII mendean sistemak aldaketa izan zuen: Espainiako gobernua eta Soraluzeko Erret Lantegien artean bitartekaria agertu zen: ''Real Compañía Guipuzcoana de Caracas.

    Enpresa honek 1.728 urtean sortu bazen, 1.735 urtean lortu zuen lehen kontrata eta 1.785 urtea arte mantendu zen.

    Real Compañía Guipuzcoana de Caracasen eragina onerako izan zen: eskaerak aurretik ordaintzen zituen (erregea ez omen zen ordaintzaile fidagarria) eta, sistemaren antolakuntza hobetuz, eskaera gehiago zerbitzeko gauza izan zen. Hori bai, komisioa irabazten zuen, txikiagoa suzko armekin (%4 edo %5a) eta handiagoa lanabesekin (%20tik %45ra artekoa).

    1.785 urtean Real Compañía de Filipinas-ek ordeztu zuen, aurreko enpresaren bilakaera zena. Hamar urte geroago desagertu zen, Frantziako Konbentzio gerraren ostean, 1.795 urtean hain zuzen.


    Gremio sistemaren azken urteak

    Enpresa kapitalistak: La Euscalduna

    Sistema gremiala desagertzerakoan, José de Ibarra e Iribecampos enpresa-gizonak (orduko alkatea zena) La Euscalduna enpresa sortu zuen, fusilak egiten jarraitzeko.

    Fabrika zaharra eraiki zuten, eta aurki Zuazubizcar, Isla y Cía enpresari negozioa pasa zion. Enpresa honek harreman-kapital garrantzitsua zuen Madrilen, ezinbestekoa Espainiako itsas-armadarekin kontratuak sinatzeko.

    Enpresaren martxa ona bigarren karlistadak (1873-1876) apurtu zuen, eta 1886 urtean kiebra jo zuen.


    Compañía Anónima Placencia de las Armas

    Sociedad Anónima Placencia de las Armas

    Erreferentziak