Armagintza (eu)

Adi! Artikulu hau oraindik argitaratze prozesuan dago.

Zuzentzen baduzu, edo informazioa gehitzen baduzu, mesedez ez kendu ohar hau. Eskerrik asko!

Soraluze betidanik izan da ospetsua armagintzarengatik. Izatez, erderazko izena halaxe dauka: Placencia de las Armas.

Arma zuriak lehen, suzko armak gero eta kañoiak azkenean, XIV eta XV mendetatik XX mende arte, armagintza izan da soraluzetarrek aurrera eruandako jarduera ekonomiko garrantzitsuena.

Soraluzek, batez ere, Espainiako itsas-armadarentzat egin zuen lan. Aurretik zuzenean, Erret Lantegi eta kontratisten bidez, sistema gremiala erabiltzen. Eta azken mende t'erditan, sistema gremiala erori eta gero, enpresa kapitalisten bidez.

Aurrekariak

XV mendeko bigarren zatian armagintza oso garatu zegoen Euskal Herrian. Lehen agiria Isabel la Católica-ren 1480ko Cédula Real-ean agertzen zaigu, hemengo armagineri deia eta eskaria eginez, armak behar zituela eta ahalik azkarren eta ahalik gehien egiteko aginduaz. Geroztik geroago eta eskari gehiago datoz.

Euskal Herriko zein partetan egiten ziren esaten ez bazen (maizenik ere, Gipuzkoa probintziako eta Bizkaia Jaurerriko lantegietan; hau da, en las fábricas de la provincia de Guipúzcoa y Señorío de Vizcaya), XVIgarren mendearen lehen erdian hasi ziren aipatzen Soraluze, Bergara, Eibar, Markina, Ermua, Elorrio eta Arrasate herriak suzko esku-armagintzan, eta Araba eta Tolosa arma-zurigintzan ere. Gainera, armagintzako maisutzat lehendabizikoz agertzen dena plaentziatarra da, Juan de Churruca, maestro armero, 156lean.

Ordura arte arma lantegia edo fábrica de armas esaten zena, herri horietan sakabanaturik ziren lantegi ttipiak besterik etziren. Elkar-lanean ari ziren lau gremiotan bildurik, bakoitzak bere espezialitate bereziak zituzten.

Bezeroa, gehien bat Espainiako itsas-armada izan zen: armak behar zituenean enkantera ateratzen zituen, kontratista batek hartu eta honek lana bsnatzen zuen beste azpikontratista artean. Azpikontratista hauek arma osoak egin zitzaketeen, ala adituak ziren arma zati batzuk egiten (gremioak).

Erret lantegiak Soraluzen

Elkar-lan honen ugaritze eta zabaltasunak antolakizun berriak eskatzen zituen, eta, orduan, armagintzan ari ziren guztiak beren borondatez bildurik, hobekuntzen bila, elkargo finkatuago bat erabaki zuten eta Felipe II.aren garaian Soraluzen sortu zuten, 1.573 urtean, Fábrica de armas portátiles de fuego y blancas de guerra de la villa de Placencia izenekoa.

Halaxe, Soraluze armak aztertu, probatu eta bidaltzeko gune gisa eratu zen. Hartarako Deba ibaiaren ezker aldean zegoen Uribarri dorretxea Errege-Etxea gisa moldatu zuten, bertan errege-gizonek (errege ministroak edo ministros reales, orduko hizkeran), bizitokia zutelarik.

Errege-etxe honetan ez zen armarik egiten, biltegi ofiziala zen. Funtzionarioek armen eskaerak banatzen zituzten inguruko armagile eta gremioen artean. Lana bukatu eta gero, armagileek bertara eramaten zituzten, arterketa pasatzeko. Produktua onartuta, ordaintzen zitzaien eta bertan gordetzen zen behar zen lekuetara bialdu baino lehen. Bidalketa hau gurdiz egiten zen, Alzolaraino. Hemendik Debaraino alatan jeisten zen (gabarra modukoak ziren) eta hortik aurrera itsasoz.

Gremioak

KAINOIGILE GREMIOA. Es el Gremio de cañonistas compuesto de 30 forjadores, 60 martilladores, 60 limadores y 40 barrenadores con instrumentos o máquinas de agua. Estos son los que hacen el cañón de una plancha de hierro y le dan unas galdas tan sutiles con tal arte y maña, que las Naciones no les han podido imitar. Motivo de que en todas partes del mundo son tan estimados.

KUTXAGILE GREMIOA. Es el Gremio de cajeros compuesto de 77 Maestros que tienen asiento (entiéndase contrata). Estos son los que arman en sus cajas el cañón, llave y aparejos, recibiendo del apoderado general de la Asienta los cañones y llaves probados y examinados. De éstos depende que un arma quede bien asegurada y perfectamente acabada, porque son hombres —como deben ser— de toda confianza.

APAREJERO GREMIOA. Es el Gremio de aparejeros, compuesto igualmente como el de los cajeros, de 77 Maestros que tienen asiento. Son los aparejeros los que hacen las guarniciones y aparejos para armar el cañón y llave en su caja; los que junto con los cajeros hacen la entrega final del arma, y por ser su profesión la mas impertinente, es muy nesesaria en la Real Fábrica.

GILTZAGILE GREMIOA. Es el Gremio de llaveros compuesto por 86 Maestros que tienen asiento. Es este Gremio muy difícil porque deben ser hombres de inteligencia aguda respecto de que la llave es compuesta de muchas piezas que guardan entre sí proporción como las ruedas de un reloj y depende de la llave no falte el disparar el arma; y se trabajan con tal primor y calidad que pueden competir con cuantos tiene la Europa.

Produktuak

ARMAS DE FUEGO Y BAYONETAS QUE SE FABRICAN EN LA REAL FABRICA. Las armas que se fabrican son fusiles y bayonetas de guardias de infantería; fusil y bayonetas de la infantería del ejército; fusil, bayoneta y pistola de Dragones; fusil, bayoneta y pistola de Marina; carabina y pistolas de los Guardias de Corps; carabina y pistolas de caballería, y todo género de escopetas de caza y pistolas de particulares de singular primor y seguridad. Y por ser tan acreditadas, los Príncipes y Nobleza de Francia, Inglaterra, Alemania y Escandinavia se precian de tener los cañones que se fabrican en la Real Fábrica de Armas de Placencia

DE GASTADORES QUE SE FABRICAN EN LA REAL FABRICA. Los instrumentos de gastadores que se fabrican actualmente son de siete especies, a saber: Hacha grande de dos manos; hacha menor; marrazo; pico azadón, pico arroca o de dos puntas; azada ancha; y la pala rectangular, que se hacen bien aceradas y del mejor hierro. Asimismo, se trabajan todo género de herramientas y utensilios, y todo lo necesario para construcción de navíos y de otras fábricas cuyo examen se hace a prueba de peña y madera para su entrega, por cuya especial calidad acuden de todas partes a estas tan acreditadas Fábricas Reales de Cantabria.

Erret biltegia (Florencio Joseph Lamot 1756)

Enpresa kapitalistak: La Euscalduna

Sistema gremiala desagertzerakoan, José de Ibarra e Iribecampos enpresa-gizonak (orduko alkatea zena) La Euscalduna enpresa sortu zuen, fusilak egiten jarraitzeko.

Fabrika zaharra eraiki zuten, eta aurki Zuazubizcar, Isla y Cía enpresari negozioa pasa zion. Enpresa honek harreman-kapital garrantzitsua zuen Madrilen, ezinbestekoa Espainiako itsas-armadarekin kontratuak sinatzeko.

Enpresaren martxa ona bigarren karlistadak (1873-1876) apurtu zuen, eta 1886 urtean kiebra jo zuen.