Alkabalak (eu)

Alkabala Gaztelako Koroak salerosketaren gain kobratzen zuen zergarik garrantzitsuena zen.

1507. urtetik aurrera herri bakoitzak ordaindu beharrekoa behin-betiko finkatu zenez, Soraluzek Gipuzkoan zuen pisu ekonomikoa antzemateko balio dute.

Alkabala zer zen

Alkabala salerosketaren gaineko zerga zen, gaur eguneko BEZaren antzekoa.

Zerga hau justizia eta, batez ere, defentsa gastuei aurre egitekoa omen zen; horregatik, gerra Gipuzkoan egiten zenean, eta probintziak soldaduak eta armak jartzen zituenean, zerga hau apaltzen zen.

Gaztelako Koroak hainbat zerga zituen indarrean, baina gehienetan kapare eta nobleak salbuetsita zeuden. Behe Ertaroko azken mendeetan Gipuzkoan eta Bizkaian kaparetasun unibertsalaren teoria gailendu zen; hau da, gipuzkoar eta bizkaitar guztiak kapareak omen ziren eta, beraz, hainbeste zergetatik salbuetsita geratzen zirela. Hala ere, itsasoko hamarrenak, burdinolen eskubideak eta alkabala ez ziren desagertu.

Horregatik, alkabala Gaztelako Koroak kobratzen zuen zergarik garrantzitsuena zen. Hamarrenak handiagoak ziren, baina hauek Elizak kobratzen zituen (edo, hobeto esanda, eliza bakoitzaren patroiak). Beraz, koroarentzat alkabalak berebiziko garrantzia zuen arlo ekonomikoan.

Modu batean edo bestean, zerga honek mendeak iraun zituen indarrean, 1845. urtean ezabatu zuten arte.

Alkabalaren bilakaera

Hasiera batean, alkabala aldakorra zen, salerosteen araberakoa. Zuzenean kobratu beharrean, erregeek urteko enkantera ateratzen zuten, merindadeka. Soraluze, eta Gipuzkoa ere, Ebroz gaindiko merindadean zeuden. Enkantearen irabazleak hartzen zuen zerga herriz herri kobratzeko ardura eta, beren interesen alde, jendea estutzen zuen arauak bere alde interpretatuz. Gipuzkoarrak kexu, errege katolikoek agindu zuten kobratzerakoan gipuzkoarrak gizalegez tratatzeko (1489/01/24).

Soraluzeko alkabala (1498-1500)

1501. urtean, Martín de Saloguen soraluzetarrak eskatuta, Diego Martines de Aloriak, Alkabalen erret diruzainak, ordaingutuna eman zion. Bertan agertzen zen Soraluzek aurreko hiru urtetan ordaindutakoa: • 1498 urtean 18.599 marabedi.

• 1499 urtean 17.753 marabedi.

• 1500 urtean 18.630 marabedi.

1507: Herri banaketa

Herrietatik jasotako demandak zirela eta, Errege Katolikoak enkantea albo batera laga eta banaketa sistema probatu zuten. Sistema honen arabera, herri bakoitzak edota herri multzoak alkabala kobratzen arduratuko ziren 1500. urte inguruan hasita, 1504. urtean Rodrigo de Nuñez korregidoreari agindu zioten Ebroz Gaindiko Merindadean zein herrik nahiko zuten sistema berrian jarraitu. Ia denak ados ziren, Getaria, Zumaia, Asteasu eta Villabona salbu. Ganontzeko hiribilduek eta herri taldeek ituna zsinatu zuten korregidorearekin, eta Erregeek Burgosen onespena eman zuten (1507/02/16). Gipuzkoako herriek (Getaria, Zumaia, Asteasu etaVillabona kenduta) 1.181.718½ maravedí ordaindu behar zituzten, eta Soraluzek 18.630 marabedi. Alkabala kobratzeko, hiribildu eta herri bakoitzak bere modua erabili zuen. Batzuk horretarako propio lanpostu berriak sortu zituzten, baina gehienak enkantean atera zuten lan hau, tartean Soraluze.

1509: Behin betiko kopurua

Banaketa sistemak bazuen, ordea, alde ahula: noizean behin birkalkulatu behar ziren alkabaletan erregeari ordaindu beharreko zergak. Eta hau ez zen ona bi aldeentzat, erregeak ez zekielako zenbat kobratuko zuen hurrengo urteetan, eta herriek ere gauza beragatk. Horregatik, negoziazioak izan ziren alkabala hauek finkatzeko “behin betiko”. Gipuzkoaren ordezkaria Juan Pérez de Zabala bergararra izan zen, eta beste aldean Erret Ogasunaren kontulari nagusiak izan ziren. Tartean, Frantziako gerrak zirela eta, Fernando erregeak agindu zuen Donostia, Segura, Errenteria eta Oiartzuni 96.000 marabedi kentzeko. Gainontzeko herriek protestatu, eta azkenean 96.000 marabeditako beherapen hori Gipuzkoa osoari zabaltzeko aginduzuen (1509/05/12). Urte bukaeran Juan Pérez de Zabala eta erret kontulari nagusiek akordio batetara heldu ziren. Soraluzerako, alkabalak 18.630 marabeditan geratu ziren… eta, 96.000 marabeditako beherapena ezarri eta gero, 1514.etik aurrera 16.232 ½ maravedí Nabarmentzekoa da Juan Perez de Zabala bergararak hartutako konpromezua: Gipuzkoako edozein hiribilduk zen herrik ezbazuen hitzartutako alkabala ordaintzen, Juan Pérez berak bere ondasunetik ordainduko zuen.

1509: Egokitzapenak

Hilabete geroago, Joana erreginak aitaren agindua egokitu zuen (Valladolid, 1509/12/04), baina Soraluzeko zatia lehengo moduan geratu zen.

Soraluze Gipuzkoan

Gaur egun biztanletan Gaur egun PIBean Gipuzkoa osoa. Placencla. 17232 ½

Soraluzeko alkabala

Ez da agiri askorik geratzen Gipuzkoan alkabala zelan kobratzen zen herrietan. Orain arte Soraluzeko agiriak ziren bakarrak (1505, 1506, 1517)), baina azken urteetan Zizurkilekoak ere agertu dira. Gorago jaso denez, Soraluzeko Udalak alkabala zuzenean ordaintzeko ardura hartu zuenean (Burgosen 1507/02/16) enkantera atera zuen; ez zuen egiturarik sortu berak kobratzeko. Alkabalak kanpoko merkataritza zergapetzen zuen (salbuespen batzuekin) eta higiezinak ere.

1505.eko alkabala

Tasas que podía cobrar el arrendador de la alcabala foránea de Placencia de las Armas en 1505: 1 carga de trigo 6 maravedíes 1 carga de vino 1 azumbre 1 carga de aceite de 12 arrobas 2 libras 1 carga de pluma 50 maravedíes 1 carga de lino 40 maravedíes 1 puerco 2 maravedíes 1 mulo o mula 20 maravedíes 1 buey o una vaca 10 maravedíes 1 quintal de cera 100 maravedíes 1 carga de sebo 25 maravedíes Resto de ropas, cosas, pescado cecial, zapatos y mercancías que traen los mercaderes foráneos De cada 20 maravedíes 1 maravedí Cada millar de sardinas saladas o harinadas 2 maravedíes 1 carga de sal Una cuarta de emina Venta de tierras, heredades y casas de los vecinos De cada 30 maravedíes 1 maravedí

Salbuespenak ere izan ziren: Las candelas traídas por los foráneos................. Exentas del pago de alcabalas. El pan cocho traído por los foráneos.................. Exento del pago de alcabalas. Los bueyes y vacas que se trajeren de fuera de la jurisdicción para la cofradía .................. Exentos del pago de alcabalas. El pescado fresco que trajeran las mujeres a cuestas incluidas las sardinas ...................... Exentos del pago de alcabalas El pescado fresco que llevaren los mulateros.... Exentos del pago de alcabalas hasta 6 pescados, 12 besugos y 100 sardinas. Las sardinas saladas que trajeran las mujeres a cuestas....................................... Exentas del pago de alcabalas hasta 100 sardinas si no son para la reventa.

1517.eko alkabala

1517/02/02ean Soraluzeko Udalak indarrean ziren alkabalak berretsi zituen, eta hainbat egokitzapenekin

Alkatea Juan Martines Aurrekoa las otras rropas e cosas e pescado çeçyal e çapatos e mercaderías que traen [los foranos, de veynte] / maravedís, un maravedí Oraingoa semejantes mercaderías, así commo rropas de panno [e pescado] / çeçial e çapatos e las otras mercaderías, que ayan de pagar de çinquenta maravedís, un maravedí,

los çapatos que traxiesen de Marquina los moços d’ella, que non ayan de pagar a[delante,] / salvo todos los otros de fuera parte.

e los pusieron en benta la dicha forania de alcabala d’este dicho anno e se rremató en Lope (…)(de Urruz)/carate, por contía de quatro ducados de oro e diez rreales de plata,