«1709.ko lan gatazka (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
== | ==Armagintzaren lan gatazkak== | ||
Soraluzeko armagintzan hiru eragile mota zeuden: bezeroa (Espainiako estatua), maisu armagileak (lantegi ugazabak) eta beren langile soldatapekoak (ofizialak, laguntzaileak, armagile-mutilak...) | Soraluzeko armagintzan hiru eragile mota zeuden: bezeroa (Espainiako estatua), maisu armagileak (lantegi ugazabak) eta beren langile soldatapekoak (ofizialak, laguntzaileak, armagile-mutilak...) | ||
Lan gatazkak bi motakoak izaten ziren: lan faltarengatik edota ordainketa berandutzeagatik | Lan gatazkak bi motakoak izaten ziren: lan faltarengatik edota ordainketa berandutzeagatik. Ugazaba eta soldatapekoen arteko lan gatazkarik apenas jaso dira... baina honek ez du esan nahi ez zeudenik! | ||
Lan falta, gehienetan, estatuaren estuasun ekonomikoak eragiten zuen: diru gutxi, eskaera gutxi. Konpontzeko, Soraluzerik arma eskaera gehiago egiteko bultzatzen zuten eta, askotan, estatuak onartzen zituen. Baina, estatuaren ekonomia hobetu ezean, aurki etortzen zen bigarren arazoa, ordainketa berandutzea hain zuzen. | Lan falta, gehienetan, estatuaren estuasun ekonomikoak eragiten zuen: diru gutxi, eskaera gutxi. Konpontzeko, Soraluzerik arma eskaera gehiago egiteko bultzatzen zuten eta, askotan, estatuak onartzen zituen. Baina, estatuaren ekonomia hobetu ezean, aurki etortzen zen bigarren arazoa, ordainketa berandutzea hain zuzen. | ||
Ugazabek, bere alde, egindako lana kobratu arte eskaera berririk hartuko ez zituztela mehatxatzen zuten, | Ugazabek, bere alde, egindako lana kobratu arte eskaera berririk hartuko ez zituztela mehatxatzen zuten. Baina soldatapekoen egoera larriagoa izaten zenez, ekintza gogorragoak burutzen zituzten. | ||
==1709.ko arazoak== | |||
[[Espainiako Ondorengotza Gerra (eu)|Espainiako Ondorengotza Gerra]] martxan ari zela, Felipe V.a erregeak arma eskaera handiak egin zituen... baina ez zituen ordaintzen. 1709. urtean estatuak bataz besteko 2.500 bat erreal zor zitzaien 501 langileei (ugazabei, hain zuzen), hauen tartean 50 emakume. | |||
Urte honetan egoera lehertu zen. Erret Lantegien zuzendariak diru eskaerak ulertzen zituen, baina erak ez zituen gustoko<ref>Archivo Històrico Nacional, Estatua, 359. agiri-sorta.</ref>: | |||
::''...zor argi eta kopuru handikoengatik edozein gremio kexatzea zuzenbide naturalekoa da... nahiz eta... delitua eta gehiegikeria kexatzeko eran eta berau adierazteko batzarretan datzan<ref>...quejarse cualquier Gremio sobre deuda clara y alcances crecidos, es de derecho natural... aunque... el delito y el exceso consiste en el modo de la queja y Juntas para manifestarla''.</ref>. | ::''...zor argi eta kopuru handikoengatik edozein gremio kexatzea zuzenbide naturalekoa da... nahiz eta... delitua eta gehiegikeria kexatzeko eran eta berau adierazteko batzarretan datzan<ref>...quejarse cualquier Gremio sobre deuda clara y alcances crecidos, es de derecho natural... aunque... el delito y el exceso consiste en el modo de la queja y Juntas para manifestarla''.</ref>. | ||
Eta, horregatik, zuzendariak berak ez zuen oso iritzi ona lan gatazkaren protagonistei buruz, | Eta, agian horregatik, zuzendariak berak ez zuen oso iritzi ona lan gatazkaren protagonistei buruz, ''behe mailakotzat'' (ìnfimos) jotzen zituen eta<ref>Archivo Històrico Nacional, Estatua, 359. agiri-sorta.</ref>. | ||
15:12, 21 martxoa 2022(e)ko berrikuspena
Armagintzaren lan gatazkak
Soraluzeko armagintzan hiru eragile mota zeuden: bezeroa (Espainiako estatua), maisu armagileak (lantegi ugazabak) eta beren langile soldatapekoak (ofizialak, laguntzaileak, armagile-mutilak...)
Lan gatazkak bi motakoak izaten ziren: lan faltarengatik edota ordainketa berandutzeagatik. Ugazaba eta soldatapekoen arteko lan gatazkarik apenas jaso dira... baina honek ez du esan nahi ez zeudenik!
Lan falta, gehienetan, estatuaren estuasun ekonomikoak eragiten zuen: diru gutxi, eskaera gutxi. Konpontzeko, Soraluzerik arma eskaera gehiago egiteko bultzatzen zuten eta, askotan, estatuak onartzen zituen. Baina, estatuaren ekonomia hobetu ezean, aurki etortzen zen bigarren arazoa, ordainketa berandutzea hain zuzen.
Ugazabek, bere alde, egindako lana kobratu arte eskaera berririk hartuko ez zituztela mehatxatzen zuten. Baina soldatapekoen egoera larriagoa izaten zenez, ekintza gogorragoak burutzen zituzten.
1709.ko arazoak
Espainiako Ondorengotza Gerra martxan ari zela, Felipe V.a erregeak arma eskaera handiak egin zituen... baina ez zituen ordaintzen. 1709. urtean estatuak bataz besteko 2.500 bat erreal zor zitzaien 501 langileei (ugazabei, hain zuzen), hauen tartean 50 emakume.
Urte honetan egoera lehertu zen. Erret Lantegien zuzendariak diru eskaerak ulertzen zituen, baina erak ez zituen gustoko[1]:
- ...zor argi eta kopuru handikoengatik edozein gremio kexatzea zuzenbide naturalekoa da... nahiz eta... delitua eta gehiegikeria kexatzeko eran eta berau adierazteko batzarretan datzan[2].
Eta, agian horregatik, zuzendariak berak ez zuen oso iritzi ona lan gatazkaren protagonistei buruz, behe mailakotzat (ìnfimos) jotzen zituen eta[3].
Bilakaera
Arazoak zirenean batzarrak deitzen ziren, zuzendariaren arabera "Erret Lantegietako forjetan lan egiten duten mota guztietako langile asko biltzen zirela.
Langileak batzarretara joan arazteko piketeak ere izaten ziren, beti zuzendariaren arabera: ...matxinatu batzuk horrelako batzarretara joan nahi ez zuten asko mehatxatzeko ausardia izan dute[4].
1709.eko lan gatazkan 40 bat langile zuzendariaren bulegoraino joan ziren, zorren ziurtagiriak eskatzeko eta Madrila joateko 200 doblon, Erret Lantegietako zuzendaritzarekin hitz egiteko.
Zuzendariak ez zituen batzak hauek gustoko, iskanbilatsuak era nahasiak[5] zirelako, erresuma hauen legeen aurka zirelako, baita Aldundiaren zein Erret Lantegi beren ordenantzen aurka[6].
Batzarrean langileek sei ordezkari aukeratu zituzten, Erret Lantegien zuzendariarentzat “cabecillas” eta “fabriketako infimoen matxinadaren buruxagiak".
Negoziazioa
Erret Lantegien zuzendarien arabera, lan gatazkak bortitzak izaten ziren, edozein momentuan sortuak eta lantegian ari ziren alderdi politikoen araberakoak.
Baina, dokumentazioak erakusten du langileak ondo antolatuta zeudela eta lan gatazkak, izatekotan, ondo hausnartutako ekintzak izaten zirela. Berez, bazen lan gatazkak sahiesteko protokolo bat ere, lehen urratsa arazoa antzematerakoan langileak batzartu eta eskaera zerrenda prestatu, lantegien zuzendariari helarazteko gero. Langileak oso zehatzak ziren puntu honetan, bide legalak ezagutu erabetefzen zituztela seinale (Nieto, 2014).
Protokolo hau 1709 urteko lan gatazkan agertzen da[7]: astelehen batean, 1709.eko uztailak 16an ...Eibarko ... eskribaua bertan zela, berrehundik gora ofizial Maltzagan bildu ziren eta boterea eman zuten, dirua maileguan eskatzeko eta ofizial horietatik asko Madrilera joateko[8].
Emaitzak eta ondorengoak
Batzuetan negoziazioak arrakastatsuak izaten ziren, baina ez beti.
Eskatutakoa lortzen ez bazen, askotan lan gatazkak eraginak izaten zituen: langileak kaleratzea, erbesteratzea, espetzeratzea...
Eta lantegian bertan jazarpena izaten zen. Oraindik 1719.urtean, Soraluzeko Erret Lantegian agindu zehatzak ziren: ofizialak ezin dira elkartu, ez gutxi ez asko, aitzakia edo arrazoia edozein dela[9].
Giroa ez zen baretu, itxura denez. Hurrengo urteetan, soraluzetarrek Euskal Herriko matxinada handietan parte hartzeaz gain (1718 eta 1766), 1733. urtean Soraluzeko matxinada izenekoa sortu zuten.
Erreferentziak
- “Los más temibles por su indocilidad”: sobre la conflictividad artesana en la Edad Moderna española. José Antolín Nieto Sánchez (Sociologia del trabajo 2021).
- ↑ Archivo Històrico Nacional, Estatua, 359. agiri-sorta.
- ↑ ...quejarse cualquier Gremio sobre deuda clara y alcances crecidos, es de derecho natural... aunque... el delito y el exceso consiste en el modo de la queja y Juntas para manifestarla.
- ↑ Archivo Històrico Nacional, Estatua, 359. agiri-sorta.
- ↑ ...algunos de los sediciosos han tenido la osadía de amenazar a muchos que no querían concurrir a semejantes Juntas.
- ↑ Tumultuarias e irregulares.
- ↑ bilatu
- ↑ Archivo Històrico Nacional, Estatua, 359. agiri-sorta.
- ↑ se juntaron en Malzaga [Guipúzcoa] con asistencia del […] escribano de Eibar, más de doscientos oficiales y otorgaron un instrumento que según estoy informado se reducía a dar poder para buscar dinero a censo y pasar un gran número de los mismos oficiales a Madrid.
- ↑ ...bajo ningún pretexto ni motivo, no puedan los oficiales juntarse en poco ni mucho número.