Artegieta inguruko lubakia (eu)

Soraluzeko gerrateko aztarnei dagokienez, Indalecio Ojangurenen argazki hau izango da gehien ikusi duguna. Azkenengoz Isiltasuna hausten liburuan atera zuten, bai azalean zein barrukaldean atal desberdinak bereizteko.

Lubakia nazionalek egindakoa zen. Baina non zegoen? Zertarako egin zuten?

Testuingurua

1936ko irailaren 22an sartu ziren nazionalak Plazentzian Zeleta aldetik. Herriarekin batera, berehala okupatu zituzten inguruko mendiak, tartean Kortatzarreko Haitza eskumako aldean eta Krabelinatx ezkerrekoan.

Baina orduan nazionalen martxa gelditu zen. Ordurako Gipuzkoa ia osoa hartu bazuten ere, Soraluze hartu eta gero ezin izan zuten aurrerago egin: Gipuzkoa galdu eta gero Eibar eta Elgeta geratu ziren Errepublikaren aldean.

Hurrengo hilabeteetan (1936.ko irailetik 1937.ko apirila arte) Plazentzia frontean gelditu zen: herritik Maltzagaraino Deba ibaiaren eskuin aldea eta Igaratetik San Martzialera, eta mendian gora Krabelinaitxeraino nazionalen esku geratu zen. Errepublikarrak, ordea, Maltzagatik Illordo aldera eta goi samarretik Illordogaña, Sagar-errekara jeitsi, Ibarrola azpitik jarraituz Elgeta/Azkonabieta aldetik zetozen lubakiekin bat egin arte.

Alde bat eta besteko lubakiak elkarrengandik urruti zeudenez ez zen aktibitate handiko frontea izan. “Golpe de mano” bat edo beste izan zan baina gehienbat mortero eta hegazkinen erasoak izan zituzten. Plazentzian fronteak ez zuen aldaketarik izan 37ko apirilaren 24ra arte; orduan nazionalek Udala/Memaian (Arrasate/Aramaio) frontea hautsi egin zuten eta sartu ziren Bizkaian barrena.

Kokalekua

Sorapedian agertzen den mugarrien mapan hurbilena Artegieta da. Nola adierazi non dagoen? Jolasa proposatzen dizuet; Urrutira ikusten dugun mendilerrotik argazkilaria zegoen aldera begiratzea. Mendilerro hori Mazelaegi da. (Karakatetik Hirukurutzeta aldera doana). Aukera dezagun leku ezagun bat, San Andres (beste edozein izan leike), begiratzen badugu aurrean Krabelinaitz tontor garaiena daukan mendira, ezkerrean Untzeta baserria daukagu, eskuinean dagoen tontorra da Artegieta. Beheraxeago zegoen lubakia. Detaile esanguratsua, argazkian lubakiaren ezker aldera agertzen den tontorraren alde bateko malda Sagar Errekara jeisten da, bestekoa Erlai Errekara. Handik behera zuzen joko bagenu, gutxi gora-behera, zubi nagusira jeitsiko ginateke.

Argazkiak dioskuna

Mendi bizkarrean egoteak esaten digu ez zela defentsarako espreski egina baizik eta behatokitarako. Illordotik Topinbururaino aurrean dauka lerro osoa. Gaur egun baso ugari dago baina orduko eta geroko argazkietan mendi gehienak biluzik agertzen dira eta bistan izango zituan beste aldeko lubaki eta gotorlekuak. Zerra irudia hegazkinen aurkako defentsarako zan. Lubakia zuzena izatera ez dago ezkutatzerik hegazkinak alboetatik erosatzen badute.

Bitxikeriak

Indalecio Ojangurenen argazkia lehenago ere azaldu izan da, esateko Soraluze-Placencia de las Armas. Monografía histórica liburuan. Baina, inprenta akatsez edo, ispiluan bezala atera zitzaien, ezkerrekoa eskuin aldean eta alderantziz.