«Galipota (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 09:16, 16 maiatza 2020 data duena

Kokapena

Galipot-a Santa Ana kaleko goiko aldean dago, antzinako Kalegoeni dakogion zatian hain zuzen. Gaur egun oso estua da, 2-3 metro, eta 45 metrotako luzera dauka.

Hegoaldetik etxeak ditu, Santa Ana kaleko bakoitiak hain zuzen. Gara batean, denak Galipoterako irteera zuten, baina denboraz sarrera batzuk desagertu dira. Iparraldetik frontoiko aldapa dauka, eta frontoirako eskilarak ere. Kale bukaeran Santa Anarako pasabide estalia dago.

Galipotek ez dauka etxebizitzarik esleituta, eta ez dago herriko kale-izendegian; hau da, ez dauka ezagupen ofizialik. Hala ere, Santa Anako etxe gehienek bertatik daukate (atzeko) sarrera.

Mapa kargatzen...

Argazkiak

(handitzeko, sakatu gainean)

Frontoirako eskilaretatik zubia
(Garikoitz Estornés 1991)
Frontoirako eskilarak

Historia

1343. urtean Alfontso XI erregeak Soraluze eta Herlaibiako biztanleak biltzeko agindu zuenean, eta harresiak eraikitzeko, Galipota hiribildu barruan geratu zen. Etxeek atzekaldean duten irteerak kontutan hartuta, bertan ortuak izango ziren, etxe bakoitzak berea.

1666 urtean elizataria egin zenean, ortuen zati handi bat hartu zuten berau eta bertarako eskilarak egiteko. Eta XVIII mendeko bukaeran errebote-frontoi berria egin zenean, frontoira zuzenean joateko eskilarak egin zituzten, Galipot hegoaldean (Labe gain ingurukoak). Azken hauek oraindik mantentzen dira.

Gerora, XX mendean, kalea asfaltatu zutenean (harria jartzea ez zuen merezi eta) jendeak Galipot izena eman zion.

Azkenik, 1959-60 urtetan, frontoiko Eskola Nazionalak eraiki zirenean frontoiko aldapa ere egin zen, horretarako eliz atariaren ertza jaten eta Galipotaren lehen zatia nabarmen estutzen, metro bateko zabalera uzten. Aldi berean parrokiaren berogailu sistema aldapa azpian ezarri zuten.

Santa Ana kaleko zenbaki bakoitiak

Etxe gehienek Galipoterako irteera daukate. Lehen solairua kalea baino altuago dutenez, hiruzpalau harmaila dute:

1. zenbakia. Udaletxea. Sasoi batean Galipoterako irteera ez bazuen ere, mende hasieran edo lehenago (hirugarren karlistada inguruan) Bake Epaitegirako sarrera egin zioten. Kalea baino pare bat metro gorago zegoenez, eskilara bikoitza egin zioten. XX mendearen bukaeran eskilara kendu eta atea itxi zuten, bere ordez lehioa jarriz. Atea ixteko erabili zituzten harriak beste nunbaitetik ekarriak dira, inskripzioa dute eta.
3. zenbakia. Etxe berria egin zutenean atzeko sarrera mantendu zuten, baina lokal komertzial batentzat bakarrik. Azken urteotan Garmendia ileapaindegia egon da, eta 2016-tik itxirik dago.
5. zenbakia. Etxe berria egin zutenean atzeko sarrera itxi zuten.
7, 9 eta 11. zenbakiak. Etxe guzti hauek irteera gordetzen dute.
13. zenbakia. Azken etxe honek ere irteera gordetzen du. Etxe hau Kalegoeneko azkena da eta, beraz, garai batean harresi sistemaren partea zen. Frontoitik bigarren solairuraino harrizko zubia edo pasabidea dauka, Galipoten gainetik. Noiz eta zertarako eraiki zuten ez da jakiten. Harresien atea? Etxetik frontoirako pasua? Aurreko harresia aprobetxatuko al zuten?

Elizaren aldea

Gorago aipatu den moduan, frontoirako aldapa azpian parrokia berotzeko sistema ezarri zuten. Sarrera Galipotetik dauka.

Galipoten bukaeratik frontoirako eskilarak daude, XVIII mendean eraikitakoak.

Ventos de Saudade (Mikel Valero 2008)

Jaiak eta jaialdiak

2007 eta 2008 urteetan Galipoten inoiz bizi gabeko animazioa izan zen. Galipotean bizi edota lan egiten zuen lagun batzuk bertako jaiak bultzatu zuten, baita musika jaialdiak ere.

Tangoak, boleroak, Xuberuako kantu zaharrak, gerra denborako kantuak, rantxerak, fadoak... denetik izango da. Besteak beste, Dúo Plaentxi eta Ventos de Saudade taldeek hartuko dute parte jaialdian.

Jolasak

Udaletxe parean Maria trebolinaka jolasa parekoa egiten zen. Epaitegirako eskilarak desagertu zirenean neska mutikoek laga zioten hemen jolasteari.

Udaletxearen osteko kanaloiak erabiltzen ziren txapentzako kristalak borobiltzeko: piezen arteko tartean ertzak sartu eta, marruzkaduraz, poliki poliki kristalak borobiltzen ziren.

Etorkizuna

2016 urtean Hiri Antolamenduko Plan Orokorra (Plan General de Ordenación Urbana) onartu zen.

Bertan planifikatutakoa gauzatzen bada, Galipoterako irteerak desagertuko dira.

Erreferentziak

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-{{Osatu barik}}
+==Kokapena==
+Galipot-a Santa Ana kaleko goiko aldean dago, antzinako Kalegoeni dakogion zatian hain zuzen. Gaur egun oso estua da, 2-3 metro, eta 45 metrotako luzera dauka.
-==Kokapena==
+Hegoaldetik etxeak ditu, Santa Ana kaleko bakoitiak hain zuzen. Gara batean, denak Galipoterako irteera zuten, baina denboraz sarrera batzuk desagertu dira. Iparraldetik [[Frontoi kalea (eu)|frontoiko]] aldapa dauka, eta frontoirako eskilarak ere. Kale bukaeran [[Santa Ana kalea (eu)|Santa Anarako]] pasabide estalia dago.
-Galipot-a Santa Ana kaleko goiko aldean dago, antzinako Kalegoeni dakogion zatian hain zuzen. Gaur egun oso estua da, 2-4 metro, eta 45 metrotako luzera dauka.
-Hegoaldetik etxeak ditu, Santa Ana kaleko bakoitiak hain zuzen. Gara batean, denak Galipoterako irteera zuten, baina denboraz sarrera batzuk desagertu dira. Iparraldetik [[Frontoi kalea (eu)|Frontoiko]] aldapa dauka, eta Frontoirako eskilarak ere. Kale bukaeran Santa Anarako pasabide estalia dago.
+Galipotek ez dauka etxebizitzarik esleituta, eta ez dago herriko kale-izendegian; hau da, ez dauka ezagupen ofizialik. Hala ere, Santa Anako etxe gehienek bertatik daukate (atzeko) sarrera.
 {{#display_map:
    |centre = 43.174114,-2.412856
-   |lines  = 43.174313,-2.412945:43.173912,-2.412749~Galipot~ ~yellow~ ~10;
+   |lines  = 43.174313,-2.412945: 43.173912,-2.412749~Galipot~ ~yellow~ ~10;
-   |zoom = 17 | height = 600 | type = earth
+   |zoom = 18 | height = 600 | type = earth
 }}
@@ 16. lerroa: / 16. lerroa: @@
 ''(handitzeko, sakatu gainean)''
 <gallery>
-    Galipot._Harresien_balizko_aztarnak_(Garikoitz_Estornés_1991).jpg | Harresien balizko aztarnak <br> (Garikoitz Estornés 1991)
+    Galipot._Harresien_balizko_aztarnak_(Garikoitz_Estornés_1991).jpg | Frontoirako eskilaretatik zubia <br> (Garikoitz Estornés 1991)
+   Galipot._Frontoirako_eskilarak.jpg                                | Frontoirako eskilarak
 </gallery>
 ==Historia==
-. urtean Alonso Jauna Erregeak Soraluze eta Herlaibiako biztanleak biltzeko agindu zuenean, eta harresiak eraikitzeko, Galipota hiribildu barruan geratu zen. Etxeek atzekaldean duten irteerak kontutan hartuta, bertan ortuak izango ziren, etxe bakoitzak berea.
+. urtean Alfontso XI erregeak Soraluze eta Herlaibiako biztanleak biltzeko agindu zuenean, eta harresiak eraikitzeko, Galipota hiribildu barruan geratu zen. Etxeek atzekaldean duten irteerak kontutan hartuta, bertan ortuak izango ziren, etxe bakoitzak berea.
-urtean elizataria egin zenean, ortuen zati handi bat hartu zuten berau eta irispideak egiteko. Eta XVIII mendeko bukaeran frontoi berria egin zenean, bertarako bi eskilarak eusteko horma sendoa eraiki zuten, lau bat metrotako pasabidea uzten.
+urtean elizataria egin zenean, ortuen zati handi bat hartu zuten berau eta bertarako eskilarak egiteko. Eta XVIII mendeko bukaeran [[Errebote-frontoia (eu)|errebote-frontoi]] berria egin zenean, frontoira zuzenean joateko eskilarak egin zituzten, Galipot hegoaldean (Labe gain ingurukoak). Azken hauek oraindik mantentzen dira.
 Gerora, XX mendean, kalea asfaltatu zutenean (harria jartzea ez zuen merezi eta) jendeak Galipot izena eman zion.
-Azkenik, 1959-60 urtetan, frontoiko Eskola Nazionalak eraiki zirenean frontoiko aldapa ere egin zen, horretarako elizatariaren ertza jaten eta Galipotaren lehen zatia nabarmen estutzen. Aldi berean parrokiaren berogailu sistema aldapa azpian ezarri zuten.
+Azkenik, 1959-60 urtetan, frontoiko Eskola Nazionalak eraiki zirenean frontoiko aldapa ere egin zen, horretarako eliz atariaren ertza jaten eta Galipotaren lehen zatia nabarmen estutzen, metro bateko zabalera uzten. Aldi berean parrokiaren berogailu sistema aldapa azpian ezarri zuten.
 ==Santa Ana kaleko zenbaki bakoitiak==
+Etxe gehienek Galipoterako irteera daukate. Lehen solairua kalea baino altuago dutenez, hiruzpalau harmaila dute:
+* '''1. zenbakia'''. [[Udaletxea (eu)|Udaletxea]]. Sasoi batean Galipoterako irteera ez bazuen ere, mende hasieran edo lehenago (hirugarren karlistada inguruan) Bake Epaitegirako sarrera egin zioten. Kalea baino pare bat metro gorago zegoenez, eskilara bikoitza egin zioten. XX mendearen bukaeran eskilara kendu eta atea itxi zuten, bere ordez lehioa jarriz. Atea ixteko erabili zituzten harriak beste nunbaitetik ekarriak dira, inskripzioa dute eta.
+* '''3. zenbakia'''. Etxe berria egin zutenean atzeko sarrera mantendu zuten, baina lokal komertzial batentzat bakarrik. Azken urteotan Garmendia ileapaindegia egon da, eta 2016-tik itxirik dago.
+* '''5. zenbakia'''. Etxe berria egin zutenean atzeko sarrera itxi zuten.
+* '''7, 9 eta 11. zenbakiak'''. Etxe guzti hauek irteera gordetzen dute.
+* '''13. zenbakia'''. Azken etxe honek ere irteera gordetzen du. Etxe hau Kalegoeneko azkena da eta, beraz, garai batean harresi sistemaren partea zen. Frontoitik bigarren solairuraino harrizko zubia edo pasabidea dauka, Galipoten gainetik. Noiz eta zertarako eraiki zuten ez da jakiten. Harresien atea? Etxetik frontoirako pasua? Aurreko harresia aprobetxatuko al zuten?
-===1. zenbakia===
-[[Udaletxea (eu)|Udaletxea]]. Hasieran Galipoterako irteera ez bazuen ere, Bake Epaitegirako sarrera egin zioten. Kalea baino pare bat metro gorago zegoenez, eskipara bikoitza egin zioten.
-XX mendearen bukaeran eskilara kendu eta atea itxi zuten, bere ordez lehioa jarriz. Atea ixteko erabili zituzten harriak beste nunbaitetik ekarriak dira, inskripzioa dute eta.
-===3. zenbakia===
-Etxea berria egin zutenean atzeko sarrera mantendu zuten, baina lokal komertzial batentzat. Azken urteotan Garmendia ileapaindegia egon da, baina 2016-tik itxirik dago.
-===5. zenbakia===
-Etxea berria egin zutenean atzeko sarrera itxi zuten.
-===7. zenbakia===
-Irteera gordetzen du.
-===9. zenbakia===
-Irteera gordetzen du.
-===11. zenbakia===
-Irteera gordetzen du.
-===13. zenbakia===
+==Elizaren aldea==
-Irteera gordetzen du. Etxe hau Kalegoeneko azkena da eta, beeraz, garai batean harresi sistemaren partea zen.
+Gorago aipatu den moduan, frontoirako aldapa azpian parrokia berotzeko sistema ezarri zuten. Sarrera Galipotetik dauka.
+Galipoten bukaeratik frontoirako eskilarak daude, XVIII mendean eraikitakoak.
-==Zenbaki bikoitiak==
-Lurraren egitura dela eta, etxe guzti hauek sotoa daukate, eta erreka aldera terrazak (garai bateko ortuak). Hasiera batean solairu batekoak edo bikoak ziren, baina gerora hazi ziren: gehienak hiru, lau edo bost solairukoak dira, 14. eta 16. zenbakiak ezik. Erreka aldetik gehienak galeria dute: hasieran egurrezko balkoia, komuna albo batean zutela, gero balkoia zabaldu eta itxi, eta azkenik etxe barrura ekarri.
-Kalearen beste aldeko etxeekin alderatuz, zenbatik bikoitia dutenak askoz estuagoak dira. Eraikitzeko orduan ere osagai arruntak erabili zituzten: egurra eta adreiluak; harria, izatekotan, sotoetan eta behe solairuan bakarrik. [[Jauregi etxea (eu)|Jauregi etxea]] kenduta (gaur eguneko Abadetxea), etxe eskasagoak dira.
+[[Fitxategi: Galipot._Ventos_de_Saudade_(Mikel_Valero_2008).jpg | thumb | right | 400px | Ventos de Saudade (Mikel Valero 2008)]]
+==Jaiak eta jaialdiak==
+eta 2008 urteetan Galipoten inoiz bizi gabeko animazioa izan zen. Galipotean bizi edota lan egiten zuen lagun batzuk bertako jaiak bultzatu zuten, baita musika jaialdiak ere.
+Tangoak, boleroak, Xuberuako kantu zaharrak, gerra denborako kantuak, rantxerak, fadoak... denetik izango da. Besteak beste, [[Dúo Plaentxi (eu)|Dúo Plaentxi]] eta [[Ventos de Saudade (eu)|Ventos de Saudade]] taldeek hartuko dute parte jaialdian.
-===2. zenbakia===
-Etxe honek [[Labaderogain (eu)|Labaderogain]] aldera ere ematen du, bertan dauka sarrera.
-Sarreratik ezkerraldea Alejo Artolazabalen harategia egon zen. Gaur egun marimar harategia dago. Eskuman, aldiz, Marcial Txurrukaren (''Muneta'') drogeria, eta gero Bergarako Bolintxok okindegia zabaldu zuen.
+==Jolasak==
+Udaletxe parean [[Maria trebolinaka (eu)|Maria trebolinaka]] jolasa parekoa egiten zen. Epaitegirako eskilarak desagertu zirenean neska mutikoek laga zioten hemen jolasteari.
-===4. zenbakia===
+Udaletxearen osteko kanaloiak erabiltzen ziren [[Txapatan (eu)|txapentzako]] kristalak borobiltzeko: piezen arteko tartean ertzak sartu eta, marruzkaduraz, poliki poliki kristalak borobiltzen ziren.
-...
@@ 74. lerroa: / 61. lerroa: @@
 urtean Hiri Antolamenduko Plan Orokorra (''Plan General de Ordenación Urbana'') onartu zen.
-Bertan planifikatutakoa gauzatzen bada, Santa Ana kalearen azken zatia goitik behera aldatuko da: Errekaldeko zubitik Oleako zubiraino dauden etxe eta tailerrak bota, etxe berriak egin erreka eta trenbide artean, Santa Ana kale berria erreka aldetik ekarri, Errekaldeko zubia bota eta berria eraiki pixkat gorago.
+Bertan planifikatutakoa gauzatzen bada, Galipoterako irteerak desagertuko dira.