«Sancho Sanchez de Mendiola (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 15:52, 25 urtarrila 2023 data duena

Sancho Sanchez de Mendiola

Jaio	XV. mendea
Hil	XVI. mendea
Profila	Politikaria

Gipuzkoako merio nagusia

Sancho Sanchez de Mendiola, izenak adierazten duenez, Soraluzeko Mendiola baserrian jaiotakoa zen. Betidanik Mendiola oso baserri garrantzitsua eta aberatsa izan da, bertakoak kapareak eta herriko jauntxoak zirela.

1489. urtean Gipuzkoako orduko merio nagusia^[1], Domenjon de Andia tolosarra^[2], Zumaian hil zen, bertan egiten ari ziren Batzar Nagusietan parte hartzen ari zela. Orduan, familiaren posizioarengatik eta ezaugarri pertsonalengatik, Gaztelako Isabel I.ak Gipuzkoako merio nagusi berria izendatu zuen: Sancho Sanchez de Mendiola soraluzetarra.

Aginte handiko postua zen; aurreko merioarengatik esaten zen: Domenjon de Andia, Gipuzkoako erregia. Hurrengo urteetan Sancho Sanchez de Mendiola arduratu zen Gipuzkoako epaile zein zerga-biltzailearen lanez, eta inoiz zeregin militarrez ere.

Juan Perez de Ubillaren kontrako auzia

XV. mendeko bombarda (Pko)

1489. urtean Martin Sanchez de Ibarra armagileak Juan Perez de Ubilla auzitan jarri zuen, biak ala biak Eibarko "gizon prestuak" zirela^[3] .

Martin Sanchez de Ibarra lonbardagina^[4] zen, agian 1482.ean Medina Sidonia dukearen aginduz bi lonbarda egin zituena^[5].

Juan Perez de Ubilla, berriz, merkatari ospetsua zen, inoiz auzitan ibilitakoa; batzutan bera demandan^[6] eta bestetan salatua^[7]. Izen bereko Juan Pérez de Ubilla eskribauaren osaba ere izan zen.

XV. mende bukaeran elkarrekin tirabirak izan zituzten, eta 1489. urtean Martin Sanchez de Ibarrak azpijoko maltzurra asmatu zuen merkatariaren aurka.

Bazen Eibarren Txakel esaten zioten Mendaroko morroia. Martin Sanchez-ek dirua eta gauzak agindu zizkion Txakeli beronek gezurra esateko Hermandadeko korrejidoreari eta Eibarko alkateari: Juan de Ubilla-k urrezko 6 dukat eman zizkiola eta beste 40 agindu, Txakelek Martin Sanchez de Ibarra hiltzeko.

Ertaroko haginlaria

Epaiketan, egia esan behar zuela zin egin eta gero, Txakelek hitzartutako gezurra esan zuen, Juan Perez de Ubillak dirua eman ziola Martin Sanchez de Ibarea hiltzeagatik, alegia. Baina kontraesanetan erori zen eta azkenean egia aitortu behar izan zuen.

Lekukotasun faltsuaz akusatuta, zigorra ezarri zioten: aho guztian bost hagiñetik bat ateratzeko, eta ondasunak be kentzeko, Hermandadeko kutxarako.

Zigorra Elgoibarko rolluan edo pikotan ezarri behar zen, Gipuzkoako merioaren aurrean; hau da, Sancho Sanchez de Mendiola soraluzetarraren aurrean. Baina ezartzeko orduan Sancho Sánchez de Mendiola merioak Txakelaz erruki zen, eta hagin bakarra etara eta gero joaten laga zion.

Sancho Sanchez de Mendiolaren aurkako auzia

Juan Perez de Ubilla ez zen batere konforme geratu gertatukoarekin.

Elgoibarko pikota Alzola jauregiaren aurrean zegoen (Carlos Perez Olozaga 2018)

Eta epaia betetzeko arduradunaren kontra jotzea erabaki zuen; merioaren aurka, alegia. 1491. urtean, Sancho Sanchez de Mendiola soraluzetarra postua laga berritan, auzitan sartu zuen, prebarikazioa egotzita^[8]. Demandan bertan adierazten zuenez, “contando sobre los dientes del dicho Chaquel, le deviera faser sacar más de cinco e aún seys dientes”.

Azkenian, txarto irten zen bakarra Txakel morroia izan zen, nahiz eta "gizon prestuen" eskuetan txontxongiloa baino besterik ez izan.

Erreferentziak

Eibarko Efemeridiak. Kronika Historikua 1936rarte. Nerea Areta Azpiri (Ego Ibarra 2003).

↑ Merio. Wikipedia (euskaraz).
↑ Domenjón de Andia. Wikipedia (euskaraz).
↑ Gizon prestuak edo homes onrados. Garai batean boteretsu eta aberatsak izendatzeko modua.
↑ Lonbardagina. Lonbardak (kañoiak) egiten dituena.
↑ Bi lonbardak Debaraino eramateko 80 idi pare erabili zuten.
↑ Ejecutoria del pleito litigado por Juan Pérez de Ubilla, vecino de Eibar (Guipúzcoa), con Tomás Traves, inglés, estante en Bilbao (Vizcaya), y Juan de Ibarra, sobre el cobro indebido de ciertos aranceles (1525).
↑ Ejecutoria del pleito litigado por Martín García de Licona, vecino de Deba (Gipuzkoa), con Juan Pérez de Ubilla, vecino de Markina (Bizkaia), sobre el pago de deudas (1519).
↑ Ejecutoria del pleito criminal sobre acusar al demandado de no haber cumplido la sentencia en la que se condenó a Chaquel de Mendaro a que se le sacase un diente de cada cinco por haber testificado en falso cuando dijo que el demandante le había ofrecido dinero para matar a Martín Sánchez de Ibarra, Lombardero.
Juan Pérez de Ubilla, vecino de Eibar, contra Sancho Sánchez de Mendiola, Merino que fue de la provincia de Guipuzcoa, vecino de Placencia. Real Audiencia y Chancillería de Valladolid (1491).

[1] Merio. Wikipedia (euskaraz).

[2] Domenjón de Andia. Wikipedia (euskaraz).

[3] Gizon prestuak edo homes onrados. Garai batean boteretsu eta aberatsak izendatzeko modua.

[4] Lonbardagina. Lonbardak (kañoiak) egiten dituena.

[5] Bi lonbardak Debaraino eramateko 80 idi pare erabili zuten.

[6] Ejecutoria del pleito litigado por Juan Pérez de Ubilla, vecino de Eibar (Guipúzcoa), con Tomás Traves, inglés, estante en Bilbao (Vizcaya), y Juan de Ibarra, sobre el cobro indebido de ciertos aranceles (1525).

[7] Ejecutoria del pleito litigado por Martín García de Licona, vecino de Deba (Gipuzkoa), con Juan Pérez de Ubilla, vecino de Markina (Bizkaia), sobre el pago de deudas (1519).

[8] Ejecutoria del pleito criminal sobre acusar al demandado de no haber cumplido la sentencia en la que se condenó a Chaquel de Mendaro a que se le sacase un diente de cada cinco por haber testificado en falso cuando dijo que el demandante le había ofrecido dinero para matar a Martín Sánchez de Ibarra, Lombardero.
Juan Pérez de Ubilla, vecino de Eibar, contra Sancho Sánchez de Mendiola, Merino que fue de la provincia de Guipuzcoa, vecino de Placencia. Real Audiencia y Chancillería de Valladolid (1491).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ 7. lerroa: / 7. lerroa: @@
 }}
-==Gipuzkoako merioa==
+==Gipuzkoako merio nagusia==
-Sancho Sanchez de Mendiola, izenak adierazten duenez, Soraluzeko Mendiola baserrian jaiotakoa zen. Sasoi batean Mendiola oso baserri garrantzitsua eta aberatsa zen, eta bertakoak kapareak ziren, eta herriko jauntxoak.
+Sancho Sanchez de Mendiola, izenak adierazten duenez, Soraluzeko Mendiola baserrian jaiotakoa zen. Betidanik Mendiola oso baserri garrantzitsua eta aberatsa izan da, bertakoak kapareak eta herriko jauntxoak zirela.
-Familiaren posizioarengatik, eta ezaugarri pertsonalengatik, XV. mendeko azken urteetan Gaztelako Isabel I.ak Gipuzkoako merioa<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Merio Merio]. Wikipedia (euskaraz).</ref> izendatu zuen.
+. urtean Gipuzkoako orduko merio nagusia<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Merio Merio]. Wikipedia (euskaraz).</ref>, Domenjon de Andia tolosarra<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Domenj%C3%B3n_Gonzalez Domenjón de Andia]. Wikipedia (euskaraz).</ref>, Zumaian hil zen, bertan egiten ari ziren Batzar Nagusietan parte hartzen ari zela. Orduan, familiaren posizioarengatik eta ezaugarri pertsonalengatik, Gaztelako Isabel I.ak Gipuzkoako merio nagusi berria izendatu zuen: Sancho Sanchez de Mendiola soraluzetarra.
-Hurrengo urteetan bera izan zen Gipuzkoako arduraduna, aginte handikoa, bereziki epailearen eta zerga-biltzailearen lanez arduratzen zela, eta inoiz zeregin militarrez ere. Merioek zeukaten boterearen erakusgarri, garai bereko beste batengatik esaten zena: ''Domenjon de Andia, Gipuzkoako erregia''<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Domenj%C3%B3n_Gonzalez Domenjón de Andia]. Wikipedia (euskaraz).</ref>.
+Aginte handiko postua zen; aurreko merioarengatik esaten zen: ''Domenjon de Andia, Gipuzkoako erregia''. Hurrengo urteetan Sancho Sanchez de Mendiola arduratu zen Gipuzkoako epaile zein zerga-biltzailearen lanez, eta inoiz zeregin militarrez ere.
 ==Juan Perez de Ubillaren kontrako auzia==
-Bere jardueran Juan Perez de Ubilla eibartarraren auziaz arduratu zen.
+[[Fitxategi: Bombarda_(Pko_XV_mendea).jpg | thumb | right | 250px | XV. mendeko bombarda (Pko)]]
+. urtean Martin Sanchez de Ibarra armagileak Juan Perez de Ubilla auzitan jarri zuen, biak ala biak Eibarko "gizon prestuak" zirela<ref>Gizon prestuak edo ''homes onrados''. Garai batean boteretsu eta aberatsak izendatzeko modua.</ref> .
-Urte haietan Juan Perez de Ubilla eibartarra salatu zuten, Martin Sanchez de Ibarra "Lombardero" hiltzeko saiakeraz, sikario bati dirua eskainita.
+Martin Sanchez de Ibarra lonbardagina<ref>Lonbardagina. Lonbardak (kañoiak) egiten dituena.</ref> zen, agian 1482.ean Medina Sidonia dukearen aginduz bi lonbarda egin zituena<ref>Bi lonbardak Debaraino eramateko 80 idi pare erabili zuten.</ref>.
-Auziaren oinarria sikario honen lekukotasuna zen, Mendaroko Txakel izenekoa bera.
+Juan Perez de Ubilla, berriz, merkatari ospetsua zen, inoiz auzitan ibilitakoa; batzutan bera demandan<ref>''Ejecutoria del pleito litigado por Juan Pérez de Ubilla, vecino de Eibar (Guipúzcoa), con Tomás Traves, inglés, estante en Bilbao (Vizcaya), y Juan de Ibarra, sobre el cobro indebido de ciertos aranceles'' (1525).</ref> eta bestetan salatua<ref>''Ejecutoria del pleito litigado por Martín García de Licona, vecino de Deba (Gipuzkoa), con Juan Pérez de Ubilla, vecino de Markina (Bizkaia), sobre el pago de deudas'' (1519).</ref>. Izen bereko Juan Pérez de Ubilla eskribauaren osaba ere izan zen.
-Baina auzian agertu zutenez, Txakel honek gezurretan zin egin zuen, eta lekukotasun faltsuaz akusatuta bost hortzetatik bat ateratzeko kondenatu zuten.
+XV. mende bukaeran elkarrekin tirabirak izan zituzten, eta 1489. urtean Martin Sanchez de Ibarrak azpijoko maltzurra asmatu zuen merkatariaren aurka.
-==Sancho Sanchez de Mendiolaren aurkako auzia==
+Bazen Eibarren ''Txakel'' esaten zioten Mendaroko morroia. Martin Sanchez-ek dirua eta gauzak agindu zizkion ''Txakel''i beronek gezurra esateko Hermandadeko korrejidoreari eta Eibarko alkateari: Juan de Ubilla-k urrezko 6 dukat eman zizkiola eta beste 40 agindu, ''Txakel''ek Martin Sanchez de Ibarra hiltzeko.
-Denborak aurrera egin ahala, Mendaroko Txakelen kontrako epaia ez zen betetzen, eta Juan Perez de Ubilla ez zegoen batere konforme.
-Azkenean, epaia betetzeko arduradunaren aurka jotzeko erabaki zuen; merioaren aurka, alegia. 1491. urtean, Sancho Sanchez de Mendiola soraluzetarra postua lagata, auzitan sartu zuen, prebarikazioa egotzita<ref>''Ejecutoria del pleito criminal sobre acusar al demandado  de no haber cumplido la sentencia en la que se condenó a Chaquel de Mendaro a que se le sacase un diente de cada cinco por haber testificado en falso cuando dijo que el demandante le había ofrecido dinero para matar a Martín Sánchez de Ibarra, Lombardero.'' <br> ''Juan Pérez de Ubilla, vecino de Eibar, contra Sancho Sánchez de Mendiola, Merino que fue de la provincia de Guipuzcoa, vecino de Placencia.'' Real Audiencia y Chancillería de Valladolid (1491).</ref>.
+[[Fitxategi: Ertaroko_haginlaria.jpg | thumb | left | 200px | Ertaroko haginlaria]]
+Epaiketan, egia esan behar zuela zin egin eta gero, ''Txakel''ek hitzartutako gezurra esan zuen, Juan Perez de Ubillak dirua eman ziola Martin Sanchez de Ibarea hiltzeagatik, alegia. Baina kontraesanetan erori zen eta azkenean egia aitortu behar izan zuen.
-Auzia zertan bukatu zen ez da ezagutzen.
+Lekukotasun faltsuaz akusatuta, zigorra ezarri zioten: aho guztian bost hagiñetik bat ateratzeko, eta ondasunak be kentzeko, Hermandadeko kutxarako.
+Zigorra Elgoibarko rolluan edo pikotan ezarri behar zen, Gipuzkoako merioaren aurrean; hau da, Sancho Sanchez de Mendiola soraluzetarraren aurrean. Baina ezartzeko orduan Sancho Sánchez de Mendiola merioak ''Txakel''az erruki zen, eta hagin bakarra etara eta gero joaten laga zion.
-. urteko maietzian Elgoibarren “Txakel” gatxizena eukan morroiari justizia eitxekua zan Sancho
-Sánchez de Mendiola plaentxiatarra, Gipuzkuako Hermandadeko merino nausixa.
-Txakel izetez Mendarokua zan baiña Eibarren bizi zan. Kastigutzat ipinitxa eukan aho guztixan, bost hagiñetik bat kentzeko, eta ondasunak be kentzeko, Hermandadeko kajarako.
-Zer pasau zan hori aindu zeixuen?: ba Eibarko honradu bi euazan tartian, bata Martin Sánchez de Ibarra lonbardagiña (kañoigiña), eta bestia Juan Pérez de Ubilla (Juan Pérez de Ubilla eskribauan tiua (ikusi 1508)).
+==Sancho Sanchez de Mendiolaren aurkako auzia==
-M. Sánchez-ek dirua eta gauzak aindu etsazan Txakeli beronek gizur bat esan zeixuen Hermandadeko korrejidoriari eta alkatiari: Juan de Ubilla-k urrezko 6 dukat emon etsazala eta beste 40 aindu, Txakel-ek M. Sánchez de Ibarra hiltzeko. Baiña handik gitxira egixa esan bihar izen eban.
+Juan Perez de Ubilla ez zen batere konforme geratu gertatukoarekin.
-Kastigua zein zen hemen jarri
-Kastigua eitxeko orduan, Elgoibarko rolluan ero pikotan, S. Sánchez de Mendiola merinuak errukixa izen etsan Txakeli eta hagin bakarra etara eta juaten laga etsan. Baiña gero, J. Pérez de Ubilla horrekiñ enterau zanian kerellia sartu etsan merinuari, Txakel falsarixo ero gizurteruari “contando sobre los dientes del dicho Chaquel, le deviera faser sacar más de cinco e aún seys dientes” (LXXV, 272).
-Azkenian, txarto urten eban bakarra Txakel morroia izen zan “A pesar de no ser más que un títere en manos de los “honrados” (...) siendo, por supuesto, el único represaliado por los hechos” (LXXV, 271). J.ELORZA-n ustez, holakuak argi erakusten dabe pobrienak zelako txarto tratauta euazan justizixian aldetik. (LXXV, 271-272).
+[[Fitxategi: Alzola_jauregia._Elgoibar_(Carlos_Pérez_2018).jpg | thumb | right | 300 px | Elgoibarko pikota Alzola jauregiaren aurrean zegoen (Carlos Perez Olozaga 2018)]]
+Eta epaia betetzeko arduradunaren kontra jotzea erabaki zuen; merioaren aurka, alegia. 1491. urtean, Sancho Sanchez de Mendiola soraluzetarra postua laga berritan, auzitan sartu zuen, prebarikazioa egotzita<ref>''Ejecutoria del pleito criminal sobre acusar al demandado  de no haber cumplido la sentencia en la que se condenó a Chaquel de Mendaro a que se le sacase un diente de cada cinco por haber testificado en falso cuando dijo que el demandante le había ofrecido dinero para matar a Martín Sánchez de Ibarra, Lombardero.'' <br> ''Juan Pérez de Ubilla, vecino de Eibar, contra Sancho Sánchez de Mendiola, Merino que fue de la provincia de Guipuzcoa, vecino de Placencia.'' Real Audiencia y Chancillería de Valladolid (1491).</ref>. Demandan bertan adierazten zuenez, “''contando sobre los dientes del dicho Chaquel, le deviera faser sacar más de cinco e aún seys dientes''”.
+Azkenian, txarto irten zen bakarra ''Txakel'' morroia izan zen, nahiz eta "gizon prestuen" eskuetan txontxongiloa baino besterik ez izan.
@@ 52. lerroa: / 48. lerroa: @@
 [[Kategoria: Politikariak]]
-[[Kategoria: XVI. mendeko historia]]
+[[Kategoria: XV. mendeko historia]]