«Alkabalak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
     
    (Erabiltzaile berak tartean egindako 14 ekarpen ez dira erakusten)
    1. lerroa: 1. lerroa:
    [[Fitxategi: Alkabalak._XV._mendeko_txanponak.jpg | thumb | right | 400px | XV. mendeko txanponak]]
    Alkabala<ref>[https://eu.wikipedia.org/wiki/Alkabala Alkabala]. Wikipedia (euskaraz).</ref> Gaztelako Koroak salerosketaren gain kobratzen zuen zergarik garrantzitsuena zen.
    Alkabala<ref>[https://eu.wikipedia.org/wiki/Alkabala Alkabala]. Wikipedia (euskaraz).</ref> Gaztelako Koroak salerosketaren gain kobratzen zuen zergarik garrantzitsuena zen.


    1507. urtetik aurrera herri bakoitzak ordaindu beharrekoa behin-betiko finkatu zenez, Soraluzek Gipuzkoan zuen pisu ekonomikoa antzemateko balio dute.
    1507. urtetik aurrera herri bakoitzak ordaindu beharrekoa behin-betiko finkatu zenez, Soraluzek Gipuzkoan duen [[#Soraluze Gipuzkoan|pisu ekonomikoaren bilakaera]] antzemateko balio dute.




    17. lerroa: 19. lerroa:


    ==Alkabalaren bilakaera==
    ==Alkabalaren bilakaera==
    Hasiera batean, alkabala aldakorra zen, salerosteen araberakoa. Zuzenean kobratu beharrean, erregeek urteko enkantera ateratzen zuten, merindadeka. Soraluze, eta Gipuzkoa ere, Ebroz gaindiko merindadean zeuden<ref>Merindad de Allende Ebro.</ref>.
    Hasiera batean, alkabala aldakorra zen, salerosketen araberakoa. Zuzenean kobratu beharrean, erregeek urteko enkantera ateratzen zuten, merindadeka. Soraluze, eta Gipuzkoa ere, Ebro Handiko merindadean zeuden<ref>Merindad de Allende Ebro.</ref>.
    Enkantearen irabazleak hartzen zuen zerga herriz herri kobratzeko ardura eta, beren interesen alde, jendea estutzen zuen arauak bere alde interpretatuz. Gipuzkoarrak kexu, errege katolikoek agindu zuten kobratzerakoan gipuzkoarrak gizalegez tratatzeko (1489/01/24)<ref> Noticia de las cosas memorables de Guipúzcoa. Pablo Gorosabel (Tolosa 1882).</ref>.
     
    ===1489. Akuradunarekin kexu===
    Enkantearen irabazleak zerga herriz herri kobratzeko ardura hartzen zuen eta, beti beren interesen alde, zergapekoak estutzen zituen arauak bere alde interpretatuz.
     
    1488. urtean gipuzkoarrak kexu agertu ziren orduko akuradunarekin, eta Errege Katolikoek agindu zuten kobratzerakoan gipuzkoarrak gizalegez tratatzeko (1489/01/24)<ref> Noticia de las cosas memorables de Guipúzcoa. Pablo Gorosabel (Tolosa 1882).</ref>.
     
    ===1498-1500. Soraluzeko alkabala===
    1501. urtean, Martín de Saloguen soraluzetarrak eskatuta, Diego Martines de Aloriak, alkabalen erret diruzainak, ordain gutuna eman zion. Bertan agertzen zen Soraluzek aurreko hiru urtetan ordaindutakoa<ref>Carta de pago expedida por el Tesorero de Rentas al concejo de Placencia, por el pago de la alcabala de ciertos años. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.</ref>:
    * 1498 urtean 18.599 marabedi.
    * 1499 urtean 17.753 marabedi.
    * 1500 urtean 18.630 marabedi.
     
    ===1507. Hiribildukako banaketa===
    Hiribildu eta herrietatik jasotako demandak zirela eta, Errege Katolikoak enkante sistema albo batera laga eta banaketa sistema probatu zuten, ''encabezamiento'' izenekoa. Sistema honen arabera, herri multzoak<ref>Tartean herri burua izendatzen zen, bera zergak kudeatzeko. Hortik gaztelerazko izena: ''encabezamiento''.</ref> edota hiribildu bakanak alkabala kobratzen arduratuko ziren.
    1500. urte inguruan lehengo saioak egin eta gero, 1504. urtean Rodrigo de Nuñez korregidoreari agindu zioten Ebroz Handiko Merindadean zein hiribilduk nahiko zuen sistema berrian jarraitu. Ia denak ados agertu ziren, Getaria, Zumaia, Asteasu eta Villabona salbu.
     
    Gainontzeko herri multzoek eta hiribilduek ituna sinatu zuten korregidorearekin, eta erregeek onespena eman zuten (Burgosen 1507/02/16). Gipuzkoako herriek (Getaria, Zumaia, Asteasu eta Villabona kenduta) 1.181.718½ marabedi ordaindu behar zituzten guztira; eta hortik Soraluzek 18.630 marabedi.


    ===Soraluzeko alkabala (1498-1500)===
    Alkabala kobratzeko, herri multzo zein hiribildu bakoitzak bere erara antolatu zen. Batzuk horretarako propio kargu berriak sortu zituzten, baina gehienek enkantean atera zuten lan hau, tartean Soraluze.
    1501. urtean, Martín de Saloguen soraluzetarrak eskatuta, Diego Martines de Aloriak, Alkabalen erret diruzainak, ordaingutuna eman zion.
    Bertan agertzen zen Soraluzek aurreko hiru urtetan ordaindutakoa<ref>Hemen paper hori</ref>:
    • 1498 urtean 18.599 marabedi.


    • 1499 urtean 17.753 marabedi.
    ===1509-1513. Kopuru finkoa===
    Banaketa sistema honek bazuen, ordea, alde eskasa: noizean behin alkabaletan ordaindu beharreko zergak birkalkulatu behar ziren. Eta hau ez zen ona, ez erregearentzat ezta ordaintzaileentzat ere: ezin epe luzeko erabakiak hartu, hurrengo urteetan zenbat kobratu/ ordaindu behar zituzten ez zekitelako.


    • 1500 urtean 18.630 marabedi.
    Horregatik, negoziazioak hasi ziren alkabala hauek “behin betiko” finkatzeko. Gipuzkoarren ordezkaria Juan Peres de Çabala bergararra izan zen, eta beste aldean Erret Ogasunaren kontulari nagusiak izan ziren.


    ===1507: Herri banaketa===
    Juan Pérez de Zabala eta erret kontulari nagusiek akordio batetara heldu ziren, eta erregeak onespena eman zion (1509/05/12). Soraluzerako, hurrengo urteetako alkabala 18.630 marabeditan geratu zen<ref>Obligación hecha por el Bachiller Juan Pérez de Zabala, apoderado por Guipuzcoa, de responder con sus bienes y rentas de las alcabalas que no pagasen las villas y lugares de la Provincia, según estaban encabezadas. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.</ref>.
    Herrietatik jasotako demandak zirela eta, Errege Katolikoak enkantea albo batera laga eta banaketa sistema probatu zuten. Sistema honen arabera, herri bakoitzak edota herri multzoak <ref> Hortik gaztelerazko izena: encabezamiento. Herri multzoetan herri burua izendatzen zen, bera arduratzeko.</ref> alkabala kobratzen arduratuko ziren
    1500. urte inguruan hasita, 1504. urtean Rodrigo de Nuñez korregidoreari agindu zioten Ebroz Gaindiko Merindadean zein herrik nahiko zuten sistema berrian jarraitu. Ia denak ados ziren, Getaria, Zumaia, Asteasu eta Villabona salbu.
    Ganontzeko hiribilduek eta herri taldeek ituna zsinatu zuten korregidorearekin, eta Erregeek Burgosen onespena eman zuten (1507/02/16).
    Gipuzkoako herriek (Getaria, Zumaia, Asteasu etaVillabona kenduta) 1.181.718½ maravedí ordaindu behar zituzten, eta Soraluzek 18.630 marabedi.
    Alkabala kobratzeko, hiribildu eta herri bakoitzak bere modua erabili zuen. Batzuk horretarako propio lanpostu berriak sortu zituzten, baina gehienak enkantean atera zuten lan hau, tartean Soraluze.


    ===1509: Behin betiko kopurua===
    Hilabete geroago, Joana erreginak Fernando aitaren agindua egokitu zuen (Valladolid 1509/12/04), baina Soraluzeko kopurua ez zen aldatu.
    Banaketa sistemak bazuen, ordea, alde ahula: noizean behin birkalkulatu behar ziren alkabaletan erregeari ordaindu beharreko zergak. Eta hau ez zen ona bi aldeentzat, erregeak ez zekielako zenbat kobratuko zuen hurrengo urteetan, eta herriek ere gauza beragatk.
    Horregatik, negoziazioak izan ziren alkabala hauek finkatzeko “behin betiko”. Gipuzkoaren ordezkaria Juan Pérez de Zabala bergararra izan zen, eta beste aldean Erret Ogasunaren kontulari nagusiak izan ziren.
    Tartean, Frantziako gerrak zirela eta, Fernando erregeak agindu zuen Donostia, Segura, Errenteria eta Oiartzuni 96.000 marabedi kentzeko. Gainontzeko herriek protestatu, eta azkenean 96.000 marabeditako beherapen hori Gipuzkoa osoari zabaltzeko aginduzuen (1509/05/12).
    Urte bukaeran Juan Pérez de Zabala eta erret kontulari nagusiek akordio batetara heldu ziren. Soraluzerako, alkabalak 18.630 marabeditan geratu ziren… eta, 96.000 marabeditako beherapena ezarri eta gero, 1514.etik aurrera 16.232 ½ maravedí
    Nabarmentzekoa da Juan Perez de Zabala bergararak hartutako konpromezua: Gipuzkoako edozein hiribilduk zen herrik ezbazuen hitzartutako alkabala ordaintzen, Juan Pérez berak bere ondasunetik ordainduko zuen.


    ===1509: Egokitzapenak===
    ===1514. Behin betiko kopurua===
    Hilabete geroago, Joana erreginak aitaren agindua egokitu zuen (Valladolid, 1509/12/04), baina Soraluzeko zatia lehengo moduan geratu zen.
    Tartean, Fernando II. Katolikoaren eta Frantziako Frantzisko I.aren arteko gerrak zirela eta, frantses armada Gipuzkoako muga zeharkatu zuen. Bertako herriek izangako gastuak berdintzeko, Fernando erregeak agindu zuen Donostia, Segura, Errenteria eta Oiartzuni alkabala 96.000 marabeditan murrizteko.
     
    Gainontzeko hiribilduen demanden aurrean, azkenean murrizketa hori Gipuzkoa osoari zabaltzeko agindu zuen (1509/05/18)<ref>Real cédula del Rey D. Fernando, ordenando a sus Contadores Mayores rebajen 96.000 maravedís del encabezamiento de las alcabalas a toda Guipuzcoa y no sólo a las villas de San Sebastián, Segura, Rentería y Oyarzun, como en principio habían hecho. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.</ref>. 96.000 marabeditako murrizketa hori 1514.ean ezarri behar zenez, urte hortatik aurrera Soraluzek urteko ordaindu beharreko alkabala 16.232 ½ marabeditan geratu zen.
     
    Nabarmentzekoa da Juan Peres de Çabala bergararrak hartutako konpromezua: Gipuzkoako edozein hiribilduk zen herrik ez bazuen hitzartutako alkabala ordaintzen, Juan Pérez berak bere ondasunetik pagatuko zuen.
     
    ===1514. Alkabaletako ''juroa''===
    1513.eko otsailak 26an Fernando erregeak 110.000 marabeditako ''betiko juroa''<ref>Juroa. Ogasun errealaren edozein diru-sarrera baten partaidetza.</ref> eman zion Gipuzkoari, Donostiako (70.000) eta Segurako (40.000) alkabaletatik hartzeko.
     
    Itxura denez, 110.000 marabedi horiek banatzeko orduan arazoak egon ziren, eta hurrengo urtean hiribilduek Joana I.a erreginari eskatu zioten banaketa legez egiteko, behin betiko.
     
    Joana erreginak banaketa agindu zuen Madrilen, 1514.eko martxoak 28an. Horren arabera, Soraluzek urtero 1.224 ½ marabedi hartu behar zituen erregeari eman beharreko 16.232 ½ marabedietatik.
     
    Beraz, erregeari alkabalengatik urtero eman beharrekoa 15.008 marabedi ziren.




    ==Soraluze Gipuzkoan==
    ==Soraluze Gipuzkoan==
    Gaur egun biztanletan
    Alkabalaren arabera, orain dela 500 urte Soraluzen zuen pisu ekonomikoa askoz handiagoa zen gaur egun duenaren baino, ia bost bider handiagoa hain zuzen:
    Gaur egun PIBean
    Gipuzkoa osoa.
    Placencla. 17232 ½


    ::{| class="wikitable col1cen col2cen col3cen"
    ! width= "50 px" style="background:Red" | Urtea
    ! width="200 px" style="background:Red" | Gaia
    ! width="100 px" style="background:Red" | Soraluze
    ! width="100 px" style="background:Red" | Gipuzkoa
    ! width="100 px" style="background:Red" | Ehunekoa
    |-
    | 1504 || Alkabala (marabediak)                            || 18.630 || 1.181.718½ || 1,58%
    |-
    | 1514 || Juroa (marabediak)                                || 1.224½ ||    110.000 || 1,11%
    |-
    | 2021 || Biztanleak                                        || 3.838  ||    718.887 || 0,53%
    |-
    | 2019 || BPG<ref>Barne Produktu Gordina</ref> (miloi euro) || 90,8  ||  26.731,8 || 0,34%
    |}


    == Soraluzeko alkabala==
     
    Ez da agiri askorik geratzen Gipuzkoan alkabala zelan kobratzen zen herrietan. Orain arte Soraluzeko agiriak ziren bakarrak (1505, 1506, 1517)), baina azken urteetan Zizurkilekoak ere agertu dira.
    ==Soraluzeko alkabalak==
    Gorago jaso denez, Soraluzeko Udalak alkabala zuzenean ordaintzeko ardura hartu zuenean (Burgosen 1507/02/16) enkantera atera zuen; ez zuen egiturarik sortu berak kobratzeko.
    Gorago jaso denez, Soraluzeko Udalak alkabala zuzenean ordaintzeko ardura hartu zuenean (Burgos 1507/02/16) urtero enkantera ateratzea erabaki zuen; ez zuen udal egiturarik sortu zergak kobratzeko.
    Alkabalak kanpoko merkataritza zergapetzen zuen (salbuespen batzuekin) eta higiezinak ere.
     
    Alkabalak kanpokotik etorritako ondasunak zergapetzen zituen (salbuespen batzuekin) eta herriko higiezinak ere.
     
    Enkantea egiteko, urtero erabakitzen zen zenbatetan zergapetu behar ziren saltzekoak<ref>Alkabala hiribilduetan zelan kobratzen zen aztertzeko, Gipuzkoan ez da agiri askorik geratzen. Orain arte Soraluzekoak ziren bakarrak (1505, 1506, 1517), baina azken urteetan Zizurkilekoak ere agertu dira.</ref>.


    ===1505.eko alkabala===
    ===1505.eko alkabala===
    Tasas que podía cobrar el arrendador de la alcabala foránea de Placencia de las Armas en 1505:
    Lehen urtea izanik, enkantea egin baino lehen Soraluzeko Udalak alkabala guztiak zehaztu zituen<ref>Ordenanza sobre el arrendamiento de la alcabala y relación del gravamen que se debe aplicar a los diferentes productos por este impuesto. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.</ref> (1505/01/02).
    1 carga de trigo 6 maravedíes
     
    1 carga de vino 1 azumbre
    Herriko higiezinen (lurrak, sailak eta etxeak) salmenteak zergapetzerakoan, 30 marabeditan beste bat ezarri zuten.
    1 carga de aceite de 12 arrobas 2 libras
     
    1 carga de pluma 50 maravedíes
    Kanpotik ekarritako ondasunak, berriz:
    1 carga de lino 40 maravedíes
    * Gari karga<ref>Gaztelan, gari karga batek 4 anega zituen, guztira 175 kilo gutxi gorabehera.</ref> bakoitzeko 6 marabedi.
    1 puerco 2 maravedíes
    * Ardo karga<ref>Ardo karga batek 12 litro zituen, gutxi gora behera.</ref> bakoitzeko azunbre bat<ref>Soraluzen, azunbreak edo pitxerrak 2,06 litro zituen.</ref>.
    1 mulo o mula 20 maravedíes
    * 12 arrobako olio karga<ref>Arroak 12,5 kilo zituen, eta 12 arroak 150 bat kilo.</ref> bakoitzeko 2 libra<ref>Soraluzen, librak 460 gramo zituen.</ref>
    1 buey o una vaca 10 maravedíes
    * Luma karga bakoitzeko, 50 marabedi.
    1 quintal de cera 100 maravedíes
    * Liho karga bakoitzeko, 40 marabedi.
    1 carga de sebo 25 maravedíes
    * Txerri bakoitzeko, 2 marabedi.
    Resto de ropas, cosas, pescado cecial, zapatos y mercancías que traen los mercaderes foráneos De cada 20 maravedíes 1 maravedí
    * Mando bakoitzeko, 20 marabedi.
    Cada millar de sardinas saladas o harinadas 2 maravedíes
    * Idi edo behi bakoitzeko, 10 marabedi.
    1 carga de sal Una cuarta de emina
    * Argizari kintal<ref>Kintalak 100 libra zituen, 46 bat kilo.</ref> bakoitzeko, 100 marabedi.
    Venta de tierras, heredades y casas de los vecinos De cada 30 maravedíes 1 maravedí
    * Gantz karga bakoitzeko, 25 marabedi.
    * Gatz karga bakoitzeko, emina<ref>Eminak 3,5 kilo zituen.</ref> laurdena.
    * Milla sardineko (gaziak ala irinetan) 2 marabedi
    * Gainontzeko arropa, gauza, arrain sikua, zapata eta gainontzeko salgaiengatik, 20 marabediko beste bat.


    Salbuespenak ere izan ziren:
    Salbuespenak ere izan ziren:
    Las candelas traídas por los foráneos................. Exentas del pago de alcabalas.
    * Kandelak salbuetsiak ziren.
    El pan cocho traído por los foráneos.................. Exento del pago de alcabalas.
    * Ogi egosia salbuetsia zen.
    Los bueyes y vacas que se trajeren de fuera de la jurisdicción para la cofradía .................. Exentos del pago de alcabalas.
    * Kofradiarentzat ekarritako idi eta behiak salbuetsiak ziren.
    El pescado fresco que trajeran las mujeres a cuestas incluidas las sardinas ...................... Exentos del pago de alcabalas
    * Andreek aldean ekarritako arrain freskua, sardinak barne, salbuetsiak ziren.
    El pescado fresco que llevaren los mulateros.... Exentos del pago de alcabalas hasta 6 pescados, 12 besugos y 100 sardinas.
    * Mandazainek ekarritako arrain freskuaren lehen 6 arrain, 12 bisigu eta 100 sardinak salbuetsia ziren.
    Las sardinas saladas que trajeran las mujeres a cuestas....................................... Exentas del pago de alcabalas hasta 100 sardinas si no son para la reventa.
    * Andreek aldean ekarritako lehen ehun sardin gaziak salbuetsiak ziren, handizka saltzeko ez baziren.


    ===1506.eko alkabala===
    ===1506.eko alkabala===
    Bigarren urtean, enkantea egin baino lehen aurreko zergak berretsi eta zehaztu zituzten<ref>Confirmación del asiento anterior sobre las alcabalas y adición de nuevos productos con su gravamen. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.</ref> (1506/01/20):
    * Arrain freskoaren karga (12 arroa) bakoitzeko bi tarje (hamazortzi marabedi).
    * Linueço karga bakoitzeko tarje bat (bederatzi marabedi).
    * Sardina irinetan, milako bost marabedi.
    Higiezinen (lursailak eta etxeak) salmentak hurrengo hamar egunetan aitortu behar ziren. Alkabala ordaintzeko epeak ere ezarri zituzten.
    Honetaz gain, kandelak eta ogi egosiak salbuetsitak zirela berretsi zuten.


    ===1517.eko alkabala===
    ===1517.eko alkabala===
    1517/02/02ean Soraluzeko Udalak indarrean ziren alkabalak berretsi zituen, eta hainbat egokitzapenekin<ref> Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.</ref>
    Betiko legez, alkabala enkantera atera baino lehen urteroko moduan Soraluzeko Udalak zergak berretsi eta egokitu zituen<ref>Confirmación de ordenanzas y asientos anteriores realizados sobre las alcabalas. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.</ref> (1517/02/02).


    Alkatea Juan Martines
    Bi egokitzapen egin zituen. Alde batetik, 1505.tik arropa, gauza, arrain sikua, zapatak eta bestelako salgaien zergak apaldu zituen; aurretik hogei marabediko beste bat ezartzen bazen ere, aurrerantzean berrogetamar marabediko beste marabedi bat kobratzeko agindu zuen.
    Aurrekoa las otras rropas e cosas e pescado çeçyal e çapatos e mercaderías que traen [los foranos, de veynte] / maravedís, un maravedí
    Oraingoa semejantes mercaderías, así commo rropas de panno [e pescado] / çeçial e çapatos e las otras mercaderías, que ayan de pagar de çinquenta maravedís, un maravedí,  


    los çapatos que traxiesen de Marquina los moços d’ella, que non ayan de
    Eta honetaz gain, Markinatik markinarrek ekarritako zapatak salbuetsiak izango ziren.
    pagar a[delante,] / salvo todos los otros de fuera parte.


    e los pusieron en benta la dicha forania de alcabala d’este dicho anno e se rremató en Lope (…)(de Urruz)/carate, por contía de quatro ducados de oro e diez rreales de plata,  
    Urte hartan enkanteak Lope de Urruzkaratek irabazi zituen, urrezko 4 dukat eta zilarrezko 10 erreal ordainduta.




    ==Erreferentziak==
    ==Erreferentziak==
    * [[Noticia de Guipúzcoa (eu) | Noticia de las cosas memorables de Guipúzcoa]]. Pablo Gorosabel (Tolosa 1899).
    * [[Archivos municipales (1481-1520) (eu) | Archivos municipales de Eibar (1409-1520) y de Soraluze/Placencia de las Armas (1481-1520)]]. Javier Elorza (Donostia 2001).


    [[Kategoria: Historia]]
    [[Kategoria: XVI. mendeko historia]]

    Hauxe da oraingo bertsioa, 01:45, 5 urria 2022 data duena

    XV. mendeko txanponak

    Alkabala[1] Gaztelako Koroak salerosketaren gain kobratzen zuen zergarik garrantzitsuena zen.

    1507. urtetik aurrera herri bakoitzak ordaindu beharrekoa behin-betiko finkatu zenez, Soraluzek Gipuzkoan duen pisu ekonomikoaren bilakaera antzemateko balio dute.


    Alkabala zer zen

    Alkabala salerosketaren gaineko zerga zen, gaur eguneko BEZaren antzekoa.

    Zerga hau justizia eta, batez ere, defentsa gastuei aurre egitekoa omen zen; horregatik, gerra Gipuzkoan egiten zenean, eta probintziak soldaduak eta armak jartzen zituenean, zerga hau apaltzen zen.

    Gaztelako Koroak hainbat zerga zituen indarrean, baina gehienetan kapare eta nobleak salbuetsita zeuden. Behe Ertaroko azken mendeetan Gipuzkoan eta Bizkaian kaparetasun unibertsalaren teoria gailendu zen; hau da, gipuzkoar eta bizkaitar guztiak kapareak omen ziren eta, beraz, hainbeste zergetatik salbuetsita geratzen zirela. Hala ere, itsasoko hamarrenak, burdinolen eskubideak eta alkabala ez ziren desagertu.

    Horregatik, alkabala Gaztelako Koroak kobratzen zuen zergarik garrantzitsuena zen. Hamarrenak handiagoak ziren, baina hauek Elizak kobratzen zituen (edo, hobeto esanda, eliza bakoitzaren patroiak). Beraz, koroarentzat alkabalak berebiziko garrantzia zuen arlo ekonomikoan.

    Modu batean edo bestean, zerga honek mendeak iraun zituen indarrean, 1845. urtean ezabatu zuten arte.


    Alkabalaren bilakaera

    Hasiera batean, alkabala aldakorra zen, salerosketen araberakoa. Zuzenean kobratu beharrean, erregeek urteko enkantera ateratzen zuten, merindadeka. Soraluze, eta Gipuzkoa ere, Ebro Handiko merindadean zeuden[2].

    1489. Akuradunarekin kexu

    Enkantearen irabazleak zerga herriz herri kobratzeko ardura hartzen zuen eta, beti beren interesen alde, zergapekoak estutzen zituen arauak bere alde interpretatuz.

    1488. urtean gipuzkoarrak kexu agertu ziren orduko akuradunarekin, eta Errege Katolikoek agindu zuten kobratzerakoan gipuzkoarrak gizalegez tratatzeko (1489/01/24)[3].

    1498-1500. Soraluzeko alkabala

    1501. urtean, Martín de Saloguen soraluzetarrak eskatuta, Diego Martines de Aloriak, alkabalen erret diruzainak, ordain gutuna eman zion. Bertan agertzen zen Soraluzek aurreko hiru urtetan ordaindutakoa[4]:

    • 1498 urtean 18.599 marabedi.
    • 1499 urtean 17.753 marabedi.
    • 1500 urtean 18.630 marabedi.

    1507. Hiribildukako banaketa

    Hiribildu eta herrietatik jasotako demandak zirela eta, Errege Katolikoak enkante sistema albo batera laga eta banaketa sistema probatu zuten, encabezamiento izenekoa. Sistema honen arabera, herri multzoak[5] edota hiribildu bakanak alkabala kobratzen arduratuko ziren.

    1500. urte inguruan lehengo saioak egin eta gero, 1504. urtean Rodrigo de Nuñez korregidoreari agindu zioten Ebroz Handiko Merindadean zein hiribilduk nahiko zuen sistema berrian jarraitu. Ia denak ados agertu ziren, Getaria, Zumaia, Asteasu eta Villabona salbu.

    Gainontzeko herri multzoek eta hiribilduek ituna sinatu zuten korregidorearekin, eta erregeek onespena eman zuten (Burgosen 1507/02/16). Gipuzkoako herriek (Getaria, Zumaia, Asteasu eta Villabona kenduta) 1.181.718½ marabedi ordaindu behar zituzten guztira; eta hortik Soraluzek 18.630 marabedi.

    Alkabala kobratzeko, herri multzo zein hiribildu bakoitzak bere erara antolatu zen. Batzuk horretarako propio kargu berriak sortu zituzten, baina gehienek enkantean atera zuten lan hau, tartean Soraluze.

    1509-1513. Kopuru finkoa

    Banaketa sistema honek bazuen, ordea, alde eskasa: noizean behin alkabaletan ordaindu beharreko zergak birkalkulatu behar ziren. Eta hau ez zen ona, ez erregearentzat ezta ordaintzaileentzat ere: ezin epe luzeko erabakiak hartu, hurrengo urteetan zenbat kobratu/ ordaindu behar zituzten ez zekitelako.

    Horregatik, negoziazioak hasi ziren alkabala hauek “behin betiko” finkatzeko. Gipuzkoarren ordezkaria Juan Peres de Çabala bergararra izan zen, eta beste aldean Erret Ogasunaren kontulari nagusiak izan ziren.

    Juan Pérez de Zabala eta erret kontulari nagusiek akordio batetara heldu ziren, eta erregeak onespena eman zion (1509/05/12). Soraluzerako, hurrengo urteetako alkabala 18.630 marabeditan geratu zen[6].

    Hilabete geroago, Joana erreginak Fernando aitaren agindua egokitu zuen (Valladolid 1509/12/04), baina Soraluzeko kopurua ez zen aldatu.

    1514. Behin betiko kopurua

    Tartean, Fernando II. Katolikoaren eta Frantziako Frantzisko I.aren arteko gerrak zirela eta, frantses armada Gipuzkoako muga zeharkatu zuen. Bertako herriek izangako gastuak berdintzeko, Fernando erregeak agindu zuen Donostia, Segura, Errenteria eta Oiartzuni alkabala 96.000 marabeditan murrizteko.

    Gainontzeko hiribilduen demanden aurrean, azkenean murrizketa hori Gipuzkoa osoari zabaltzeko agindu zuen (1509/05/18)[7]. 96.000 marabeditako murrizketa hori 1514.ean ezarri behar zenez, urte hortatik aurrera Soraluzek urteko ordaindu beharreko alkabala 16.232 ½ marabeditan geratu zen.

    Nabarmentzekoa da Juan Peres de Çabala bergararrak hartutako konpromezua: Gipuzkoako edozein hiribilduk zen herrik ez bazuen hitzartutako alkabala ordaintzen, Juan Pérez berak bere ondasunetik pagatuko zuen.

    1514. Alkabaletako juroa

    1513.eko otsailak 26an Fernando erregeak 110.000 marabeditako betiko juroa[8] eman zion Gipuzkoari, Donostiako (70.000) eta Segurako (40.000) alkabaletatik hartzeko.

    Itxura denez, 110.000 marabedi horiek banatzeko orduan arazoak egon ziren, eta hurrengo urtean hiribilduek Joana I.a erreginari eskatu zioten banaketa legez egiteko, behin betiko.

    Joana erreginak banaketa agindu zuen Madrilen, 1514.eko martxoak 28an. Horren arabera, Soraluzek urtero 1.224 ½ marabedi hartu behar zituen erregeari eman beharreko 16.232 ½ marabedietatik.

    Beraz, erregeari alkabalengatik urtero eman beharrekoa 15.008 marabedi ziren.


    Soraluze Gipuzkoan

    Alkabalaren arabera, orain dela 500 urte Soraluzen zuen pisu ekonomikoa askoz handiagoa zen gaur egun duenaren baino, ia bost bider handiagoa hain zuzen:

    Urtea Gaia Soraluze Gipuzkoa Ehunekoa
    1504 Alkabala (marabediak) 18.630 1.181.718½ 1,58%
    1514 Juroa (marabediak) 1.224½ 110.000 1,11%
    2021 Biztanleak 3.838 718.887 0,53%
    2019 BPG[9] (miloi euro) 90,8 26.731,8 0,34%


    Soraluzeko alkabalak

    Gorago jaso denez, Soraluzeko Udalak alkabala zuzenean ordaintzeko ardura hartu zuenean (Burgos 1507/02/16) urtero enkantera ateratzea erabaki zuen; ez zuen udal egiturarik sortu zergak kobratzeko.

    Alkabalak kanpokotik etorritako ondasunak zergapetzen zituen (salbuespen batzuekin) eta herriko higiezinak ere.

    Enkantea egiteko, urtero erabakitzen zen zenbatetan zergapetu behar ziren saltzekoak[10].

    1505.eko alkabala

    Lehen urtea izanik, enkantea egin baino lehen Soraluzeko Udalak alkabala guztiak zehaztu zituen[11] (1505/01/02).

    Herriko higiezinen (lurrak, sailak eta etxeak) salmenteak zergapetzerakoan, 30 marabeditan beste bat ezarri zuten.

    Kanpotik ekarritako ondasunak, berriz:

    • Gari karga[12] bakoitzeko 6 marabedi.
    • Ardo karga[13] bakoitzeko azunbre bat[14].
    • 12 arrobako olio karga[15] bakoitzeko 2 libra[16]
    • Luma karga bakoitzeko, 50 marabedi.
    • Liho karga bakoitzeko, 40 marabedi.
    • Txerri bakoitzeko, 2 marabedi.
    • Mando bakoitzeko, 20 marabedi.
    • Idi edo behi bakoitzeko, 10 marabedi.
    • Argizari kintal[17] bakoitzeko, 100 marabedi.
    • Gantz karga bakoitzeko, 25 marabedi.
    • Gatz karga bakoitzeko, emina[18] laurdena.
    • Milla sardineko (gaziak ala irinetan) 2 marabedi
    • Gainontzeko arropa, gauza, arrain sikua, zapata eta gainontzeko salgaiengatik, 20 marabediko beste bat.

    Salbuespenak ere izan ziren:

    • Kandelak salbuetsiak ziren.
    • Ogi egosia salbuetsia zen.
    • Kofradiarentzat ekarritako idi eta behiak salbuetsiak ziren.
    • Andreek aldean ekarritako arrain freskua, sardinak barne, salbuetsiak ziren.
    • Mandazainek ekarritako arrain freskuaren lehen 6 arrain, 12 bisigu eta 100 sardinak salbuetsia ziren.
    • Andreek aldean ekarritako lehen ehun sardin gaziak salbuetsiak ziren, handizka saltzeko ez baziren.

    1506.eko alkabala

    Bigarren urtean, enkantea egin baino lehen aurreko zergak berretsi eta zehaztu zituzten[19] (1506/01/20):

    • Arrain freskoaren karga (12 arroa) bakoitzeko bi tarje (hamazortzi marabedi).
    • Linueço karga bakoitzeko tarje bat (bederatzi marabedi).
    • Sardina irinetan, milako bost marabedi.

    Higiezinen (lursailak eta etxeak) salmentak hurrengo hamar egunetan aitortu behar ziren. Alkabala ordaintzeko epeak ere ezarri zituzten.

    Honetaz gain, kandelak eta ogi egosiak salbuetsitak zirela berretsi zuten.

    1517.eko alkabala

    Betiko legez, alkabala enkantera atera baino lehen urteroko moduan Soraluzeko Udalak zergak berretsi eta egokitu zituen[20] (1517/02/02).

    Bi egokitzapen egin zituen. Alde batetik, 1505.tik arropa, gauza, arrain sikua, zapatak eta bestelako salgaien zergak apaldu zituen; aurretik hogei marabediko beste bat ezartzen bazen ere, aurrerantzean berrogetamar marabediko beste marabedi bat kobratzeko agindu zuen.

    Eta honetaz gain, Markinatik markinarrek ekarritako zapatak salbuetsiak izango ziren.

    Urte hartan enkanteak Lope de Urruzkaratek irabazi zituen, urrezko 4 dukat eta zilarrezko 10 erreal ordainduta.


    Erreferentziak

    1. ↑ Alkabala. Wikipedia (euskaraz).
    2. ↑ Merindad de Allende Ebro.
    3. ↑ Noticia de las cosas memorables de Guipúzcoa. Pablo Gorosabel (Tolosa 1882).
    4. ↑ Carta de pago expedida por el Tesorero de Rentas al concejo de Placencia, por el pago de la alcabala de ciertos años. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.
    5. ↑ Tartean herri burua izendatzen zen, bera zergak kudeatzeko. Hortik gaztelerazko izena: encabezamiento.
    6. ↑ Obligación hecha por el Bachiller Juan Pérez de Zabala, apoderado por Guipuzcoa, de responder con sus bienes y rentas de las alcabalas que no pagasen las villas y lugares de la Provincia, según estaban encabezadas. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.
    7. ↑ Real cédula del Rey D. Fernando, ordenando a sus Contadores Mayores rebajen 96.000 maravedís del encabezamiento de las alcabalas a toda Guipuzcoa y no sólo a las villas de San Sebastián, Segura, Rentería y Oyarzun, como en principio habían hecho. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.
    8. ↑ Juroa. Ogasun errealaren edozein diru-sarrera baten partaidetza.
    9. ↑ Barne Produktu Gordina
    10. ↑ Alkabala hiribilduetan zelan kobratzen zen aztertzeko, Gipuzkoan ez da agiri askorik geratzen. Orain arte Soraluzekoak ziren bakarrak (1505, 1506, 1517), baina azken urteetan Zizurkilekoak ere agertu dira.
    11. ↑ Ordenanza sobre el arrendamiento de la alcabala y relación del gravamen que se debe aplicar a los diferentes productos por este impuesto. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.
    12. ↑ Gaztelan, gari karga batek 4 anega zituen, guztira 175 kilo gutxi gorabehera.
    13. ↑ Ardo karga batek 12 litro zituen, gutxi gora behera.
    14. ↑ Soraluzen, azunbreak edo pitxerrak 2,06 litro zituen.
    15. ↑ Arroak 12,5 kilo zituen, eta 12 arroak 150 bat kilo.
    16. ↑ Soraluzen, librak 460 gramo zituen.
    17. ↑ Kintalak 100 libra zituen, 46 bat kilo.
    18. ↑ Eminak 3,5 kilo zituen.
    19. ↑ Confirmación del asiento anterior sobre las alcabalas y adición de nuevos productos con su gravamen. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.
    20. ↑ Confirmación de ordenanzas y asientos anteriores realizados sobre las alcabalas. Libro de Privilegios del Concejo (1481-1618). Soraluzeko Udal Artxiboa.
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Alkabalak_(eu)&oldid=29612"(e)tik jasota