«Jose Javier de Lardizabal (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 22:00, 28 uztaila 2021 data duena

Joseph Xabier de Lardizabal Oriar y Martinicorena

Jaio	Tolosa, 1777
Hil	Madril, 1814
Profila	Militarra

Lehen urteak

XVIII. mendeko Soraluzeko Erret Lantegietan garrantzi handia izan zuen Lardizabal Oriar sendiak, 1742-1794 tartean beraiek izan ziren bertako zuzendariak eta.

Joseph Xabierren aita azken zuzendaria izan zen,Josef Maria de Lardizabal Oriar y Olloqui, Karlos III.aren ordenako zalduna; eta ama Maria Manuela de Marticorena Alday.

Joseph Xabier de Lardizabal Oriar y Martinicorena Tolosan jaio zen (1777/09/04), urte hartan aita bertan hasi zen lanean eta.

Bi urte geroago (1779) aita Soraluzeko Erret Lantegien zuzendaria izendatu zuten, eta familia bertara etorri zen bizi izatera.

Joseph Xabierren sei anai-arrebak Soraluzen jaio ziren: Francisca Thomasa (1779), Manuela Josefa Andresa (1780), Maria Juaquina Xaviera (1784), Juaquin Maria Francisco Paulo Donato (1786), Manuel Maria Francisco (1788) eta Maria Athanasia Paula (1780).

Agian horregatik bere zerbitzu orriak, Clonardeko kondeak 1811ko urriaren 29an sinatua, Soraluzen (Gipuzkoa) jaio zela adierazten du eta hogeita hamalau urte zituela.

Konbentzioaren gerra (1793-1794)

Oraindik hamasei urte bete gabe, kadete bezala sartu zen Infanteriako Espainiako Guardiaren Erregimentuan (1793/09/03).

Konbentzioaren gerra lau hilabete lehenago sortu zenez, Roseilonera (Pirineo ekialdea) bidali zuten. Bertan, frantziar gotorleku baten baionetaz egindako erasoan lehena izan zelarik, 1794ko hasieran alferez izendatu zuten.

Urte horretan frantsesak aurrera egin zuten, eta espainiar tropak Frantziatik erretiratu ziren, Colliouren mantenduz. Tartean Jkse Javier de Lardizabal zegoen.

Azkenean, Colliourek 1794ko martxoak 26an kapitulatu zuen. Bere defendatzaileak gerra ohoreekin irten ziren, Frantziako Errepublikaren aurka gehiago egingo ez zutela zin egin ondoren.

Bi gerren artekoa (1795-1808)

1795.eko ekainaren 22an biharren teniente mailara igo zen Espainiako Guardiaren erregimentuan.

1796.an, Ingalaterrari gerra deklaratua, Gibraltarren aurkako setioan parte hartu zuen, hogeita hemeretzi hilabetez.

1801.ean Portugalen aurkako Naranjen Gerra laburrean parte hartu zuen, bigarren laguntzaile izatera igoz.

1807.an Portugalen inbasioan eta okupazioan parte hartu zuen, Infanteriako Espainiako Guardiaren erregimentuan, 1808ko ekainean Gipuzkoara gaixotasunagatiko lizentziarekin joan zen arte.

Espainiako Independentzia gerra (1808-1811)

Osatuta, irailaren 2an Bizkaian zegoen Blake jeneralarekin bat egin zuen, eta honek bere laguntzaile izendatu zuen.

1808.ko bukaeran Madrilera joan zen, Zentroko armadarekin bat egiteko. Uclesen garaituak izan ondoren, Santa Cruz de Mudelan Zentroko armada berria eratu zuten, hauekin batera Lardizabal. Hurrengo hilabeteean lehen laguntzailea (1809/01/11) eta kapitaina (1809/07/05)k izendatu zuten.

Frantsesek aurrera egiten ari zirela, Lardizabal Alburquerqueko dukearen tropetara bildu zen, hauek Sevilla eta Cadizera atzera egiterakoan (1810/03/18). Cadizen rigadierra egin zuten.

Hurrengo urtean Algeciraseko serioa apurtzera joan zirenen artean egon zen (1811/02/26), eta martxoaren 5ean Chiclanako guduan nabarmendu zen. Erakutsitako merituengatik, landa mariskal (dibisioko jenerala) izendatu zuten (1811/03/10).

Apirilaren 18an, Ayamonten lehorreratu zen, Blake jeneralak agintzen zuen Espedizio Kidegoko abangoardiako Dibisioaren buru zela. Eta maiatzaren 16an Albuelako guduan hartu zuen parte, gerra hartako gudurik odoltsuena.

Urte bereko ekainean Niebla konderriko espedizioan parte hartu zuen, uztailaren 8an Cadizera itzuliz.

Vincenneseko gaztelua

Valentziako setioa eta espetxea (1811-1814)

Bost egun beranduago, uztailaren amaieran, Almerian lehorreratu zen Blake jeneralaren espedizioarekin, Valentzia eta Murtzia defendatzeko asmoarekin.

Haimbat guduetan lehiatu zen (Venta del Baul, Sagunto, Hostales...) baina frantsesek atzera bultzatzen zituzten. Azkenean, Valentzia ingurutan ezarri ziren.

1811.ko abenduaren 26an frantziarrek eraso zuten. Arratsaldean egin zen gerra Kontseiluan, Lardizabalek, Valentziaren defentsa ezinezkoa zela iritzita, goarnizioak setioa haustea eta alde egitea proposatu zuen. 28ko gauean saiatu ziren, Lardizabal buruan zihoala, baina frantziarrek atzera bota zituzten eta oso batailoi gutxik lortu zuten ihes egitea.

Tropak itzuli zirenean, 1i12.ko urtarrilaren 5ean, Blakek kanpoko gotorlekua uzteko agindu zuen, eta Valentziako harresi zaharren barruan babesteko.

Urtarrilaren 9an Valentziako kapitulazioa sinatu zen. 16.270 defendatzaileak, tartean Lardizabal, preso eraman zuten Frantziara. Han, Vicenneseko gazteluan sartu zuten, Zaragozako Palafox jeneralarekin.

Askatasuna eta heriotza

Gerra amaitzean, aske utzi zuten, eta 1814ko abuztuaren 29an Madrilera itzuli zen, osasuna oso urratuta zuela.

1814ko irailaren 10ean teniente jeneral mailara igo zuten eta Madrilen hil zen, urte bereko urriaren 11n, hogeita hamazazpi urte zituela.

Erreferentziak

Josè Javier de Lardizabal. Andrès Cassinello Pèrez (Espainiako Real Academia de la Historia).

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
 {{Pertsona (eu)
-  | izena   = Jose Javier de Lardizabal
+  | izena   = Joseph Xabier de Lardizabal Oriar y Martinicorena
-  | irudia  = Argazkirik_ez.jpg
+  | irudia  = Jose_Javier_de_Lardizabal._Landa_mariskala.png
-  | jaio    = Soraluze, 1777
+  | jaio    = Tolosa, 1777
   | hil     = Madril, 1814
   | profila = Militarra
 }}
-==Soraluzen jaioa?==
+==Lehen urteak==
-Halaxe dio bere zerbitzu orriak, Clonardeko kondeak 1811ko urriaren 29an sinatua. Bertan adierazten denez, Soraluzen (Gipuzkoa) jaio zen eta hogeita hamalau urte zituen.
+XVIII. mendeko Soraluzeko Erret Lantegietan garrantzi handia izan zuen [[Lardizabal sendia (eu)|Lardizabal Oriar sendiak]], 1742-1794 tartean beraiek izan ziren bertako zuzendariak eta.
-Aita Josef Maria de Lardizabal Olloqui zen<ref>Espainiako Real Academia de la Historiaren arabera, José María de Lardizabal Oriar.</ref>, Karlos III.aren ordenako zalduna, eta ama Maria Manuela de Marticorena Alday.
+Joseph Xabierren aita azken zuzendaria izan zen,Josef Maria de Lardizabal Oriar y Olloqui, Karlos III.aren ordenako zalduna; eta ama Maria Manuela de Marticorena Alday.
-Dena dela, Soraluzeko bataio liburuetan bere sei anaia-arreba agertzen dira (1779.tik 1990. arte), baina ez bera.
+Joseph Xabier de Lardizabal Oriar y Martinicorena Tolosan jaio zen (1777/09/04), urte hartan aita bertan hasi zen lanean eta.
+Bi urte geroago (1779) aita Soraluzeko Erret Lantegien zuzendaria izendatu zuten, eta familia bertara etorri zen bizi izatera.
+Joseph Xabierren sei anai-arrebak Soraluzen jaio ziren: Francisca Thomasa (1779), Manuela Josefa Andresa (1780), Maria Juaquina Xaviera (1784), Juaquin Maria Francisco Paulo Donato (1786), Manuel Maria Francisco (1788) eta Maria Athanasia Paula (1780).
+Agian horregatik bere zerbitzu orriak, Clonardeko kondeak 1811ko urriaren 29an sinatua, Soraluzen (Gipuzkoa) jaio zela adierazten du eta hogeita hamalau urte zituela.
 ==Konbentzioaren gerra (1793-1794)==
-ko irailak 3an Kadete bezala sartu zen Infanteriako Espainiako Guardiaren Erregimentuan.
+Oraindik hamasei urte bete gabe, kadete bezala sartu zen Infanteriako Espainiako Guardiaren Erregimentuan (1793/09/03).
 Konbentzioaren gerra lau hilabete lehenago sortu zenez, Roseilonera (Pirineo ekialdea) bidali zuten. Bertan, frantziar gotorleku baten baionetaz egindako erasoan lehena izan zelarik, 1794ko hasieran alferez izendatu zuten.
@@ 35. lerroa: / 41. lerroa: @@
-==Espainiako Independentzia gerra (1808-1814)==
+==Espainiako Independentzia gerra (1808-1811)==
 Osatuta, irailaren 2an Bizkaian zegoen Blake jeneralarekin bat egin zuen, eta honek bere laguntzaile izendatu zuen.
@@ 44. lerroa: / 50. lerroa: @@
 Hurrengo urtean Algeciraseko serioa apurtzera joan zirenen artean egon zen (1811/02/26), eta martxoaren 5ean Chiclanako guduan nabarmendu zen. Erakutsitako merituengatik, landa mariskal (dibisioko jenerala) izendatu zuten (1811/03/10).
-r
+Apirilaren 18an, Ayamonten lehorreratu zen, Blake jeneralak agintzen zuen Espedizio Kidegoko abangoardiako Dibisioaren buru zela. Eta maiatzaren 16an Albuelako guduan hartu zuen parte, gerra hartako gudurik odoltsuena.
-.
-Apirilaren 18an, Ayamonten lehorreratu zen, Blake jeneralak agintzen zuen Espedizio Kidegoko abangoardiako Dibisioaren buru zela. Tropa horiek, Ballesterosek eta Castañosek agintzen zituzten tropekin batera, Beresfordeko anglo-portugaldarren ondoan zabaldu zuten Albuelako gudua, non maiatzaren 16an gerra hartako gudurik odoltsuena gertatu zen.
-Urte bereko ekainean Niebla konderriko espedizioan parte hartu zuen, uztailaren 8an Cadizera itzuliz. Bost egun beranduago, uztailaren amaieran, Almerian lehorreratu zen espedizio taldearekin, Blakerekin batera, Valentzia eta Murtziako armaden buruzagi jeneral izendatua izan zenean. Abuztuaren 9an, Bauleko Bentako guduan parte hartu zuen, eta, ondorioz, Alcantarillara erretiratu zen.
-Valentziaren mehatxupean, Blakek Saguntoren aurrean III. armadako espainiar tropen zati bat bildu zuen, IV. Azken honen buru, urriaren 25ean, Saguntoko guduan parte hartu zuen, Hostaleseko guduan nabarmendu zelarik. Blake jeneralak espainiar erretiratzea aginduta, Lardizabal bere tropekin Turia aldera eta Valentziaren inguruan sortutako zelai harresitura joan zen.
-Abenduaren 26an, frantziarren erasoak gainez egin zuen Espainiako posizioetan. Arratsalde horretan, plazan izan zen Gerra Kontseiluan, Lardizabalek Valentziaren defentsa ezinezkoaren, inguraketa haustearen eta, ondorioz, goarnizioaren irteeraren iritzia defendatu zuen. Irteeran, 28ko gauean saiatua, Lardizabal abangoardiako dibisioa buruan zihoan, baina espainiarrak baztertuak izan ziren eta soilik batailoi gutxi batzuek ihes egitea lortu zuten.
-Tropak itzuli zirenean, urtarrilaren 5ean, Blakek, gotorlekua uztea agindu zuen, eta Lardizabalgo banaketak, San Bizente atearen eta Santa Katalina gotorlekuaren arteko harresi zaharren lerroa estali zuen.
-Urtarrilaren 9an Valentziako kapitulazioa sinatu zen.
-.270 defendatzaileak, tartean Lardizabal, preso joan ziren Frantziara. Han, Vicenneseko gazteluan sartu zen, non jada Palafox zegoen.
-Gerra amaitzean, aske utzi zuten, eta 1814ko abuztuaren 29an Madrilera itzuli zen, osasuna oso urratuta zuela. 1814ko irailaren 10ean teniente jeneral mailara igo zuten eta Madrilen hil zen, urte bereko urriaren 11n, hogeita hamazazpi urte zituela.
-Recuperado de ella, se presentó el 2 de septiembre al general Blake en tierras vizcaínas, quien le nombró su ayudante.
-No hay rastro documental de su presencia en las operaciones del ejército de la Izquierda ni en la batalla de Espinosa (10 y 11 de noviembre de 1808). Después marchó a Madrid, acompañando al duque del Infantado cuando éste se hizo cargo del mando del ejército del Centro. Derrotado ese ejército en Uclés, sus tropas se integraron en el nuevo ejército del Centro en Santa Cruz de Mudela y con ellas también lo hizo Lardizábal, quien ascendió a 1.er ayudante el 11 de enero de 1809 y a capitán el 5 de julio del mismo año.
-No hay datos de su participación en las batallas de Ciudad Real, Almonacid y Ocaña (27 de marzo, 11 de agosto y 19 de noviembre de 1909) con el ejército del Centro al que se había incorporado y del que formaban parte dos batallones de la Guardia Española de Infantería. Derrotado y desorganizado ese ejército en Ocaña y Sierra Morena, Lardizábal aparece incorporándose a las tropas del duque de Alburquerque durante su marcha por tierras sevillanas, quien le nombró comandante general de la Vanguardia, al frente de la cual entró en Cádiz el 18 de marzo de 1810, ascendiendo entonces a brigadier.
+Urte bereko ekainean Niebla konderriko espedizioan parte hartu zuen, uztailaren 8an Cadizera itzuliz.
-El 26 de febrero de 1811, embarcó en Cádiz al mando de la vanguardia del ejército anglo-luso-español que desde allí marchó por vía marítima hasta Algeciras para intentar, desde fuera, romper el cerco a que estaba sometida aquella ciudad. El 5 de marzo se distinguió en la batalla de Chiclana, ascendiendo a mariscal de campo (general de división), por los méritos contraídos en ella, el 10 de marzo de ese mismo año.
-El 18 de abril desembarcó en Ayamonte al frente de la División de Vanguardia encuadrada en el Cuerpo Expedicionario que mandaba el general Blake. Esas tropas, unidas a las que mandaban Ballesteros y Castaños, desplegaron junto a las anglo-portuguesas de Beresford en La Albuela, donde el 16 de mayo tuvo lugar la batalla más sangrienta de aquella guerra.
+[[Fitxategi: Jose_Javier_de_Lardizabal._Vincenneseko_gaztelua.jpg | thumb | left | 400px | Vincenneseko gaztelua]]
+==Valentziako setioa eta espetxea (1811-1814)==
+Bost egun beranduago, uztailaren amaieran, Almerian lehorreratu zen Blake jeneralaren espedizioarekin, Valentzia eta Murtzia defendatzeko asmoarekin.
-En junio de ese mismo año participó en la expedición al condado de Niebla, embarcando de vuelta a Cádiz el 8 de julio. Quinde días más tarde, a finales de julio, desembarcó en Almería con el cuerpo expedicionario que acompañó a Blake al ser nombrado general jefe de los ejércitos de Valencia y Murcia. El 9 de agosto tomó parte en la batalla de la Venta del Baúl y consiguiente retirada a Alcantarilla.
+Haimbat guduetan lehiatu zen (Venta del Baul, Sagunto, Hostales...) baina frantsesek atzera bultzatzen zituzten. Azkenean, Valentzia ingurutan ezarri ziren.
-Amenazada Valencia, Blake concentró frente a Sagunto a parte de las tropas españolas del III ejército, con las del IV y cuerpo expedicionario, en el que Lardizábal mandaba la División de Vanguardia. Al frente de esta última, el 25 de octubre, tomó parte en la batalla de Sagunto, distinguiéndose en el combate de Hostales. Ordenada la retirada española por el general Blake, Lardizábal marchó con sus tropas sobre el Turia y al campo atrincherado creado alrededor de Valencia.
+.ko abenduaren 26an frantziarrek eraso zuten. Arratsaldean egin zen gerra Kontseiluan, Lardizabalek, Valentziaren defentsa ezinezkoa zela iritzita, goarnizioak setioa haustea eta alde egitea proposatu zuen. 28ko gauean saiatu ziren, Lardizabal buruan zihoala, baina frantziarrek atzera bota zituzten eta oso batailoi gutxik lortu zuten ihes egitea.
-El 26 de diciembre el ataque francés desbordó las posiciones españolas del campo atrincherado que se demostró indefendible. Esa tarde, en el Consejo de Guerra que tuvo lugar en la plaza, Lardizábal sostuvo la opinión de la imposible defensa de Valencia, de la necesidad de romper el cerco y de la consiguiente salida de la guarnición. En la salida, intentada en la noche del 28, marchaba en cabeza la división de vanguardia de Lardizábal, pero los españoles fueron rechazados y sólo unos pocos batallones lograron escapar.
+Tropak itzuli zirenean, 1i12.ko urtarrilaren 5ean, Blakek kanpoko gotorlekua uzteko agindu zuen, eta Valentziako harresi zaharren barruan babesteko.
-Vueltas las tropas, el 5 de enero Blake ordenó el abandono del campo atrincherado y la división de Lardizábal cubrió la línea de las viejas murallas entre la puerta de San Vicente y el baluarte de Santa Catalina.
+Urtarrilaren 9an Valentziako kapitulazioa sinatu zen. 16.270 defendatzaileak, tartean Lardizabal, preso eraman zuten Frantziara. Han, Vicenneseko gazteluan sartu zuten, Zaragozako Palafox jeneralarekin.
-El 9 de enero se firmó la capitulación de Valencia.
-Los 16.270 defensores, entre los que se encontraba Lardizábal, marcharon prisioneros a Francia. Allí ingresó en el castillo de Vicennes, donde ya se encontraba Palafox.
+==Askatasuna eta heriotza==
+Gerra amaitzean, aske utzi zuten, eta 1814ko abuztuaren 29an Madrilera itzuli zen, osasuna oso urratuta zuela.
-Al finalizar la guerra fue puesto en libertad, regresando a Madrid el 29 de agosto de 1814 con su salud gravemente quebrantada. Fue ascendido a teniente general el 10 de septiembre de 1814 y falleció en Madrid, a los treinta y siete años de edad, el 11 de octubre de ese mismo año.
+ko irailaren 10ean teniente jeneral mailara igo zuten eta Madrilen hil zen, urte bereko urriaren 11n, hogeita hamazazpi urte zituela.