«Sagar-errekako uren eruatea (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 22:01, 22 urria 2019 data duena

Sare orokorraren krokisa (Javitxooo)

Oharra: Sarrera hau osatzeko La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar^[1] artikulua erabili izan da.

XX mende hasieran Eibar gero eta handiago egiten ari zenez, udal ur-hornikuntza sistema txiki geratzen ari zen.

Irtenbide bat Sagar-errekako urak erabiltzea izan zen. Eibarkoek ur-ekartzea esaten bazioten ere, Soraluzen ur-eruatea esan zitzaion.

Eraikuntza

Lehen egitasmoa 1912koa da, Rodolfo Agirre injeniariak idatzita. Sagar-errekaren goialdeko Intsuzabal, Lezeta, Bergaretxe, Azurtza, Gastandola eta Albizuri erreken urak hartzea aurrikusten zuten (bost bat km2-ko arroa), eta Soraluzeko Altamiran ur-biltegia eramatea. Handik 992 metrotako tunel batez Eibar aldera pasako ziren. Egitasmo hau ez zen egin.

1920 urtean Eibarko Udalak Sagar-erreka eta Arribaso (Aierdi erreka eta bere adarrak) erreketako urak ustiatzeko eskubideak Valleko kondeari erosi zizkion, 65.000 pezetatan. Hurrengo urteetan Udal Laborategi Kimikoak urak aztertu zituen, eta bikainak zirela ziurtatu. Udako emaria ere neurtu zuten, 18 litro segunduko, nahikoa zela Eibarren premiak asetzeko.

Eibarko Udalaren aginduz, 1927 urtean Bergarako Aurelio González injeniariak bigarren egitasmoa idatzi zuen. Bi puntu nabarmenen zituen: Sagar-errekan egin beharreko presa eta Eibarrerainoko 1500 metrotako tunela, mendiak saihesteko 5 kilometrotako erretena egin beharrean.

Hurrengo hilabeteetan Eibarko Udalak egitasmoa onartu zuen, eta Formanto Ministeritzaren baimena eskatu zuen. Azken hau etorri bitartean ingurukoen onespena lortzeko erabili ziren^[2]: Sagar-errekako urak ustiatzeko eskubideak zituzten hiru enpresak eta okupatu behar zituzten lurren 30 jabeak.

1928 urtean Fomento Ministeritzaren baimena heldu zen: Eibarko Udalak Sagar-erreka eta Arribaso erreken 40 litro segunduko erabil zezakeen, Gorosta errekaren 15 litro eta Txigote errekaren beste 5 litro (azken bi erreka hauek Eibarren daude).

1928ko maiatzak 4an Oñatiko Javier Zelaia Enparantza kontratistarekin adostu zituzten lanak, 720.000 pezetatan eta 14 hilabeteko epean bukatzeko. Sagar-erreka aldeko lanak presa, ura eramateko erretenak eta Illordoko tunela edo tunel handia izan ziren.

Lanak berandutu egin ziren eta 1931 urtean bukatu ziren.

Bilakaera

Sagar-errekako ur-eruatean lau sasoi bereizi daitezke, gutxi gora behera.

Eibarko argidun iturria (Plazaola 1960)

1930-1960

Sagar-errekako presa zaharra >> Tunel handia >> Iragorri ur-biltegia >> Gisastu ur-biltegia.

Sagar-erreka inguruetan ez zen lanik egin. 1952 urtean Eibarko aldean lan txiki batzuk egin ziren.

1960 urtean eibartarrek iturri argiduna ipini zuten, Ariatza zeritzon tokian, Posten eraikinaren aurrean gutxi gora behera. Juan San Martinek Eztenkadak bere liburuan kontatzen duenez:

Berriz, Eibar-en, len Ariatza zan lekuan, argidun iturri barri bat ipiñi zanian, arro ziran eibartarrak euren "fuente-luminosa" orrekin, Euskalerrietan pare bat ez zala ta. Baña, ori zala ta be, plaentxiarrak majo zabaldu eben autua: Eibartarrak, "fuente luminosa" deitzen detsen iturri barri bat eiñ ebela, Plaentxiako urakin da Eibar-ko "farolekin".

1960-1975

Ibarrola presa >> San Martzialgo ur-biltegia >> Irurak Bat zentrala >> Igarateko ur-biltegia >> Tunel handia >> Iragorri ur-biltegia >> Gisastu ur-biltegia.

1960 hamarkadan ikusten hasi zen ur emaria ez zela nahikoa Eibarren premientzako. Emaria handitzeko, 1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía-ri XX mende hasierako azpiegiturak erosi zizkion, eta erreten luze baten bidez ur guzti horiek tunel handira eraman zituen.

1975-2009

Sagar-errekako presa berria >> tunel handia >> Iragorribarriko ur-biltegia.

1975 urterako sistema oso zaharkituta zegoen, itokin handirekin eta mantenimentu zailtasunekin, Horregatik Sagar-errekan presa berri bat eraiki zuten (gaur egunekoa) eta erretenak berritu zituzten.

2009-2014

Urkulu urtegia >> Tunel handia >> Iragorribarriko ur-biltegia.

Ura Urkulu urtegitik ekarri zuten, Sagar-errekaren arroko urak alde batera utziz. Ura 50 zm-tako tutu berri batek ekartzen du Aretxabaletatik túnel handiraino, Soraluze zeharkatuz ^[3]. Tunel handia barrutik garbitu eta egokitu zuten tutua sartu baino lehen.

Azpiegiturak

Ibarrola presa

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari erosia, ur emaria handitzeko.

Sistema osoaren puntu altuena zen.

San Martzialgo erretena (Javitxooo 2014)

Erretena

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari erosia, ur emaria handitzeko.

3.750 metrotakoa, Ibarrola presatik San Martzial ur-biltegia lotzen zuen.

San Martzialgo ur-biltegia

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari erosia, ur emaria handitzeko.

Boomerang forma du eta 2.500 m² ditu. Bertan bi pertsona hil ziren, itota. Hemendik 30 zm-tako tutua zentraleraino jeisten da.

Irurak-bat zentrala Igaraten

Irurak-Bat zentrala

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari erosia, ur emaria handitzeko.

Bi turbina zituen, eta sortutako indarra SAPAri saltzen zioten.

Igarateko ur-biltegia

1965 urtean Eibarko Udalak Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari Irurak-Bat zentrala erosi zionean, Igaraten ur-biltegi berria eraiki zuten, Sagar-errekaren bestekaldean.

Porlanezko ur-biltegia egiteko Sagar-erreka bera desbideratu izan behar zuten. 15 metro luze da, eta errepidea baino beherago geratzen da. Estalitako ur-biltegia denez, hasieran bertako zaintzaileak ortua jarri zuen, eta gaur egun aparkalekua dago, Joansa enpresaren aurrean geratzen dena.

Eibarko Udalaren asmoa zera zen, zentralak erabiltzen zituen urak Igaraten biltegiratu eta tunel handiraino igo. Horretarako ponpatzeko turbinak jarri zituzten ur-biltegiaren mendebaldeko aldean, eta tutu luze batez Eitzagaetxetxo baino gorago egin zuten arketa handi batekin (3m x 3m x 3m) lotu zuten. Arkera honetatik tunel handiraino tutua lurperatu zuten, Arribaso baserriaren behekaldetik pasatzen zena.

Martxan jarri zuten egunean jende asko bildu zen. Ponpak lanean hasi zirenean, urak 120 bat metro besterik ez zuen igo, Eitzakoetxetxo arketarako erdibidean geratu zela. Atzera jeisterakoan, urak turbinen alabeak indarrez jo zituen eta apurtu zituen.

Ponpa berriak ekarri izan behar zuten, hamar bat urtetan lanean aritu zirenak, nahiz eta motorrak geratzerakoan alabeek asko sufritu.

Sagar-errekako presa

1928 urtean eraiki zuten, eta uren eruatearen hasierako puntua zen. Zubitxo baino 100 bat metro gorago zegoen, eta betetzeko Ibarrolako presak hartzen ez zituen urek erabiltzen zituen, eta beste errekasto batzurenak, Sasibaltz esaterako.

Presarik 1.000 metrotako lurpeko erretena irtetzen zen, Ostegieta mendia inguratzen zuena; bidean pare bat errekastoen urak biltzen zituen (teknikoki Ostegieta I eta Ostegieta II izenekoak). Erretenak Aierdi erreka azpitik pasatzen zuen, sifoi baten bidez.

1974 urtean porlanezko presa berria eraiki zuten pixkat beherago, eta presa zaharra ur-azpian geratu zen.

2009 urtean Urkuluko ura ekartzen dute Eibarra eta, beraz, Sagar-errekako urak ez dira erabiltzen: presan bildutako urak gainezka egiten du eta Sahar-errekako bere bidea egiten dute. Presa noizean behin dragatzen dute.

Ezbeharrak ere izan dira: orain dela urte batzuk gizon batek bere burua bota zuen bertara, eta itota hil zen.

(Handiago ikusteko, sakatu gainean)

Presa
(J.C. Astiazarán 2016)
Azpiko presa
(J.C. Astiazarán 2016)
Presa atzetik
(J.C. Astiazarán 2016)
Urtegia
(J.C. Astiazarán 2016)
Lurpeko erretena
(J.C. Astiazarán 2016)

Eibar aldeko langile taldea (Ortuoste 1929)

Illordoko tunela edo tunel handia

Tunela 1.665 metro luze da. Zorua 207 metro itxaso gainetik dago, zeharo horizontala; hau da, ez dauka inolako aldaparik. Tunelaren sabaia oso irregularra da, altura 1,6 eta 2 metro artekoa dela. Gainean 300 metro arbel-haitza du. Nahiz eta diseinuan zuzena izan, bi aldeetatik eraikitzerakoan desbideratu ziren eta erdian hirugarren zati bat zabaldu zuten, okerra. 300 metrotik 300 metrotara zabaluneak ditu.

Hegoaldeko ahoa (Soraluze aldekoa) Aierdi errekaren ondoan dago. Porlanezko horma batez itxirik zegoen, ate metalikoa zuena. Kanpoan, oso gertu, porlanezko arketa zegoen, Sagar-errekako urak biltzeaz gain Arribaso 1 eta Arribaso 2 izeneko erreketako urak ere jasotzen zituena. Tunel handiaren lehen erdian ur-biltegia zegoen, 1,70 metrotako sakonera zuena, eta aipatutako arketatik ura hartzen zuela. Tunel erdian 1,60 metrotako pareta zegoen, eta handik aurrera tutua, ur-biltegitik iparraldeko ahoraino

Eibar aldeko ahoaren parean etxetxoa zegoen, 1930 urtean egindakoa hau ere, eta bertan bolantea urari pasoa emateko. Hemendik Iragorriko ur-biltegira porlanezko beste tutua zegoen, lurperatuta, 1.000 metrotakoa eta 35 zm-tako sekzioa zuena. Bidean, tutu honek Aiaga 1 eta Aiaga 2 errekatako urak biltzen zituen.

2008 urtean tunela egokitu zuten, Urkuluko urtegitik datorren 50 zm-tako tutua sartzeko. Goitik behera garbituz gain, porlanezko zoru berria bota zuten, eta argiak jarri zituzten. Tunelaren altura lehengoa da (1,6 era 2 metro artekoa, tokiaren arabera), ez zuten ezer egin.

Iragorriko ur-biltegia

Eibarko aldean dago.

1972 urtean apurtu zuten, Iragorribarri ur-biltegia egin zutenean.

Gisastuko ur-biltegia

Eibarko aldean dago.

1929 urtean eraiki zuten, tunel handiarekin batera. Biltegi bikoitza zen, eta Bilbao-Behobia autobidea egin zutenean erdi bat apurtu zuten.

Erreferentziak

↑ La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar. Javier Martin Lapeyra (Eibar aldizkaria 2014-2015).
↑ Onespenak lortzeko dirusariak ordaindu behar izan zituzten.
↑ Soraluzek tutua saihesbidetik ekartzea nahi zuen, baina Aldundiak herri barruko zeharbidetik egin zuen. Ordainetan, igarateko erlaitza egin zuen, eta eliza konpontzeko dirua eman zuen.

[1] La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar. Javier Martin Lapeyra (Eibar aldizkaria 2014-2015).

[2] Onespenak lortzeko dirusariak ordaindu behar izan zituzten.

[3] Soraluzek tutua saihesbidetik ekartzea nahi zuen, baina Aldundiak herri barruko zeharbidetik egin zuen. Ordainetan, igarateko erlaitza egin zuen, eta eliza konpontzeko dirua eman zuen.

[1]

[2]

[3]

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-{{Argitaratzen}}
 [[Fitxategi: Sagar-erreka_Eibar._Sare_orokorra.jpg | thumb | right | 500px | Sare orokorraren krokisa (Javitxooo)]]
-::<small>'''''Oharra''''': Sarrera hau osatzeko ''La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar''<ref>[[La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar (eu)|La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar]]. Javier Martin Lapeyra (Eibar aldizkaria 2014-2015).</ref> artikulua erabili izan da,</small>
+::<small>'''''Oharra''''': Sarrera hau osatzeko ''La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar''<ref>[[La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar (eu)|La traída de aguas de Sagar-erreka a Eibar]]. Javier Martin Lapeyra (Eibar aldizkaria 2014-2015).</ref> artikulua erabili izan da.</small>
 XX mende hasieran Eibar gero eta handiago egiten ari zenez, udal ur-hornikuntza sistema txiki geratzen ari zen.
@@ 27. lerroa: / 26. lerroa: @@
 Sagar-errekako ur-eruatean lau sasoi bereizi daitezke, gutxi gora behera.
+[[Fitxategi: Sagar-errekako_uren_eruatea._Eibarko_argidun_iturria_(Plazaola_1960).jpg | thumb | 300 px | right | Eibarko argidun iturria (Plazaola 1960)]]
 ===1930-1960===
 Sagar-errekako presa zaharra >> Tunel handia >> Iragorri ur-biltegia >> Gisastu ur-biltegia.
-Sagar-erreka ingurueta ez zen lanik egin. 1952 urtean Eibarko aldean lan txiki batzuk egin ziren.
+Sagar-erreka inguruetan ez zen lanik egin. 1952 urtean Eibarko aldean lan txiki batzuk egin ziren.
+urtean eibartarrek iturri argiduna ipini zuten, Ariatza zeritzon tokian, Posten eraikinaren aurrean gutxi gora behera. Juan San Martinek [[Eztenkadak (eu)|Eztenkadak]] bere liburuan kontatzen duenez:
+::''Berriz, Eibar-en, len Ariatza zan lekuan, argidun iturri barri bat ipiñi zanian, arro ziran eibartarrak euren "fuente-luminosa" orrekin, Euskalerrietan pare bat ez zala ta. Baña, ori zala ta be, plaentxiarrak majo zabaldu eben autua: Eibartarrak, "fuente luminosa" deitzen detsen iturri barri bat eiñ ebela, Plaentxiako urakin da Eibar-ko "farolekin".''
 ===1960-1975===
 Ibarrola presa >> San Martzialgo ur-biltegia >> Irurak Bat zentrala  >> Igarateko ur-biltegia >> Tunel handia >> Iragorri ur-biltegia >> Gisastu ur-biltegia.
-hamarkadan ur emaria ez zen nahikoa Eibarren premientzako. Emaria handitzeko, Eibarko Udalak ''Zabala, Unzurrunzaga y Cía''-ri XX mende hasierako azpiegiturak erosi zizkion, eta erreten luze baten bidez ur guzti horiek tunel handira eraman zituen.
+hamarkadan ikusten hasi zen ur emaria ez zela nahikoa Eibarren premientzako. Emaria handitzeko, 1965 urtean Eibarko Udalak ''Zabala, Unzurrunzaga y Cía''-ri XX mende hasierako azpiegiturak erosi zizkion, eta erreten luze baten bidez ur guzti horiek tunel handira eraman zituen.
 ===1975-2009===
@@ 55. lerroa: / 59. lerroa: @@
 Sistema osoaren puntu altuena zen.
+[[Fitxategi:Sagar-erreka_Eibar._San_Martzial_ubidea.jpg | thumb | left | 200px | San Martzialgo erretena (Javitxooo 2014)]]
 ===Erretena===
 ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Irurak-Bat zentrala (eu)#Erretena | ''hemen'']].</small>
+XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak ''Zabala, Unzurrunzaga y Cía'' enpresari erosia, ur emaria handitzeko.
 .750 metrotakoa, Ibarrola presatik San Martzial ur-biltegia lotzen zuen.
 ===San Martzialgo ur-biltegia===
 ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Irurak-Bat zentrala (eu)#San Martzialgo ur-biltegia | ''hemen'']].</small>
+XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak ''Zabala, Unzurrunzaga y Cía'' enpresari erosia, ur emaria handitzeko.
 ''Boomerang'' forma du eta 2.500 m<sup>2</sup> ditu. Bertan bi pertsona hil ziren, itota. Hemendik 30 zm-tako tutua zentraleraino jeisten da.
+[[Fitxategi: Irurak-bat_zentrala._Ikuspegi_orokorra.jpg | thumb | right | 400px | Irurak-bat zentrala Igaraten]]
 ===Irurak-Bat zentrala===
 ::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Irurak-Bat zentrala (eu)#Zentrala | ''hemen'']].</small>
-Bi turbina zituen. Sortutako indarra [[SAPA (eu)|SAPAri]] saltzen zioten.
+XX mende hasieran eraikia eta 1965 urtean Eibarko Udalak ''Zabala, Unzurrunzaga y Cía'' enpresari erosia, ur emaria handitzeko.
+Bi turbina zituen, eta sortutako indarra [[SAPA (eu)|SAPAri]] saltzen zioten.
 ===Igarateko ur-biltegia===
-Construido en hormigón hacia 1960 a la altura de la central Irurak-Bat, en el lado opuesto del Sagar, cuyo cauce fue desviado para permitir su ubicación. De unos 15 m de longitud y situado bajo el nivel de la carretera, fue cubierto de tierra desde un principio, lo que aprovechó el vigilante de la casa de Irure para poner una huerta sobre él.
+urtean Eibarko Udalak ''Zabala, Unzurrunzaga y Cía'' enpresari Irurak-Bat zentrala erosi zionean, Igaraten ur-biltegi berria eraiki zuten, Sagar-errekaren bestekaldean.
-El depósito sigue existiendo, esta vez bajo un aparcamiento frente a la fábrica Joansa.
-El plan del Ayuntamiento de Eibar consistía en que el agua acumulada en ese depósito fuera elevada a la cota del Gran Túnel, para sumarla al caudal de la Traída. A este fin, unas bombas o turbinas de impulsión fueron instaladas en una caseta al lado oeste del depósito y empalmadas a una tubería que subía la ladera del monte hasta una arqueta construida sobre el caserío Eitzaga Etxetxo. Desde esa arqueta cúbica, de casi tres metros de lado, partía una tubería que discurría enterrada por la ladera del monte, pasando por debajo del caserío Arribaso y llegando al túnel (sobreviven algunos tramos).
+Porlanezko ur-biltegia egiteko Sagar-erreka bera desbideratu izan behar zuten. 15 metro luze da, eta errepidea baino beherago geratzen da. Estalitako ur-biltegia denez, hasieran bertako zaintzaileak ortua jarri zuen, eta gaur egun aparkalekua dago, Joansa enpresaren aurrean geratzen dena.
-El día de la puesta en marcha se congregó un gran número de curiosos. Las bombas entraron en funcionamiento, pero el agua sólo subió a la mitad de la cota de la arqueta (a unos 120 m sobre el depósito) y, al bajar, golpeó con fuerza las hélices, inutilizándolas.
-De modo que fue preciso instalar unas bombas nuevas, que lograron funcionar durante unos 10 años, a pesar de que las hélices seguían sufriendo con las interrupciones de los motores.
+Eibarko Udalaren asmoa zera zen, zentralak erabiltzen zituen urak Igaraten biltegiratu eta tunel handiraino igo. Horretarako ponpatzeko turbinak jarri zituzten ur-biltegiaren mendebaldeko aldean, eta tutu luze batez Eitzagaetxetxo baino gorago egin zuten arketa handi batekin (3m x 3m x 3m) lotu zuten. Arkera honetatik tunel handiraino tutua lurperatu zuten, Arribaso baserriaren behekaldetik pasatzen zena.
+Martxan jarri zuten egunean jende asko bildu zen. Ponpak lanean hasi zirenean, urak 120 bat metro besterik ez zuen igo, Eitzakoetxetxo arketarako erdibidean geratu zela. Atzera jeisterakoan, urak turbinen alabeak indarrez jo zituen eta apurtu zituen.
+Ponpa berriak ekarri izan behar zuten, hamar bat urtetan lanean aritu zirenak, nahiz eta motorrak geratzerakoan alabeek asko sufritu.
 ===Sagar-errekako presa===
-Construida en 1928, es el elemento que propiamente inicia la Traída de aguas. Estaba situada unos 100 metros aguas arriba de Zubitxo y es de suponer que se llenaba con las aguas que no aprovechaba la presa de Ibarrola, así como con las aportadas por otras regatillas que vierten al Sagar, como Sasibeltz. De la presa partía un canal de sección trapecial y 1.050 m de longitud, que rodeaba bajo tierra el monte de Osteguieta, donde recibía el aporte de las regatillas llamadas técnicamente Osteguieta 1 y 2. Un grupo de amigos que solía merendar en esos parajes acostumbraba a levantar una de las losas de la cubierta de esta conducción para refrescar su garrafa de vino, sumergiéndola en el agua. En una ocasión la corriente se llevó la garrafa y, seguramente, discurrió por el canal hasta el sifón de tubería que cruzaba bajo el cauce del Aierdi y se conectaba a la arqueta frente a la boca del túnel.
+urtean eraiki zuten, eta uren eruatearen hasierako puntua zen. Zubitxo baino 100 bat metro gorago zegoen, eta betetzeko Ibarrolako presak hartzen ez zituen urek erabiltzen zituen, eta beste errekasto batzurenak, [[Sasibaltz erreka (eu)|Sasibaltz]] esaterako.
-En 1974 se proyectó una nueva presa de hormigón de mayor tamaño, que es la que puede verse hoy día. Se construyó unos metros aguas abajo de la presa antigua, por lo que ésta ha quedado sumergida por las aguas embalsadas. Actualmente la presa es dragada de vez en cuando, y el agua almacenada sigue su curso por el cauce del Sagar, no aportando nada al cauce que va por el túnel.
-Hace unos años un hombre se arrojó a esta presa y murió.
+Presarik 1.000 metrotako lurpeko erretena irtetzen zen, Ostegieta mendia inguratzen zuena; bidean pare bat errekastoen urak biltzen zituen (teknikoki Ostegieta I eta Ostegieta II izenekoak). Erretenak [[Aierdi erreka (eu)|Aierdi]] erreka azpitik pasatzen zuen, sifoi baten bidez.
+urtean porlanezko presa berria eraiki zuten pixkat beherago, eta presa zaharra ur-azpian geratu zen.
+urtean Urkuluko ura ekartzen dute Eibarra eta, beraz, Sagar-errekako urak ez dira erabiltzen: presan bildutako urak gainezka egiten du eta Sahar-errekako bere bidea egiten dute. Presa noizean behin dragatzen dute.
+Ezbeharrak ere izan dira: orain dela urte batzuk gizon batek bere burua bota zuen bertara, eta itota hil zen.
+''(Handiago ikusteko, sakatu gainean)''
+<gallery>
+   Sagar-errekako_presa_(Juan_Carlos_Astiazarán_2016).jpg                   | Presa <br> (J.C. Astiazarán 2016)
+   Sagar-errekako_presa._Azpiko_presa_(Juan_Carlos_Astiazarán_2016).jpg     | Azpiko presa <br> (J.C. Astiazarán 2016)
+   Sagar-errekako_presa._Atzetik_(Juan_Carlos_Astiazarán_2016).jpg          | Presa atzetik <br> (J.C. Astiazarán 2016)
+   Sagar-errekako_presa._Urtegia_(Juan_Carlos_Astiazarán_2016).jpg          | Urtegia <br> (J.C. Astiazarán 2016)
+   Sagar-errekako_presa._Lurpeko_erretena_(Juan_Carlos_Astiazarán_2016).jpg | Lurpeko erretena <br> (J.C. Astiazarán 2016)
+</gallery>
+[[Fitxategi: Illordoko_tunela._Eibal_aldeko_langileak_(Ortuoste_1929).png | thumb | rigth | 400px | Eibar aldeko langile taldea (Ortuoste 1929)]]
 ===[[Illordoko tunela (eu)|Illordoko tunela]] edo tunel handia===
-''Laburpen modukoa jarri''
+Tunela 1.665 metro luze da. Zorua 207 metro itxaso gainetik dago, zeharo horizontala; hau da, ez dauka inolako aldaparik. Tunelaren sabaia oso irregularra da, altura 1,6 eta 2 metro artekoa dela. Gainean 300 metro arbel-haitza du. Nahiz eta diseinuan zuzena izan, bi aldeetatik eraikitzerakoan desbideratu ziren eta erdian hirugarren zati bat zabaldu zuten, okerra. 300 metrotik 300 metrotara zabaluneak ditu.
+Hegoaldeko ahoa (Soraluze aldekoa) [[Aierdi erreka (eu)|Aierdi]] errekaren ondoan dago. Porlanezko horma batez itxirik zegoen, ate metalikoa zuena. Kanpoan, oso gertu, porlanezko arketa zegoen, Sagar-errekako urak biltzeaz gain Arribaso 1 eta Arribaso 2 izeneko erreketako urak ere jasotzen zituena. Tunel handiaren lehen erdian ur-biltegia zegoen, 1,70 metrotako sakonera zuena, eta aipatutako arketatik ura hartzen zuela. Tunel erdian 1,60 metrotako pareta zegoen, eta handik aurrera tutua, ur-biltegitik iparraldeko ahoraino
+Eibar aldeko ahoaren parean etxetxoa zegoen, 1930 urtean egindakoa hau ere, eta bertan bolantea urari pasoa emateko. Hemendik Iragorriko ur-biltegira porlanezko beste tutua zegoen, lurperatuta, 1.000 metrotakoa eta 35 zm-tako sekzioa zuena. Bidean, tutu honek Aiaga 1 eta Aiaga 2 errekatako urak biltzen zituen.
+urtean tunela egokitu zuten, Urkuluko urtegitik datorren 50 zm-tako tutua sartzeko. Goitik behera garbituz gain, porlanezko zoru berria bota zuten, eta argiak jarri zituzten. Tunelaren altura lehengoa da (1,6 era 2 metro artekoa, tokiaren arabera), ez zuten ezer egin.
 ===Iragorriko ur-biltegia===
@@ 86. lerroa: / 125. lerroa: @@
 urtean apurtu zuten, Iragorribarri ur-biltegia egin zutenean.
 ===Gisastuko ur-biltegia===