«Bilakaera urbanistikoa. Hastapenak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
| (2 erabiltzailek tartean egindako 5 berrikusketa ez dira erakusten) | |||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
::<small>''Bilakaera urbanistiko osoa ikusteko, [[Bilakaera urbanistikoa (eu)]]''</small> | ::<small>''Bilakaera urbanistiko osoa ikusteko, [[Bilakaera urbanistikoa (eu)]]''</small> | ||
| 7. lerroa: | 5. lerroa: | ||
Kristo aurreko I mendean erromatarrak Euskal Herriaz eta Soraluze inguruaz jabetu ziren. Hurrengo mendeetan Kortazar mendigainean defentsa lerro bat antolatu zuten<ref>[[Kortazar mendiko erromatar aztarnak (eu) | Kortazar mendiko erromatar aztarnak]].</ref>. | Kristo aurreko I mendean erromatarrak Euskal Herriaz eta Soraluze inguruaz jabetu ziren. Hurrengo mendeetan Kortazar mendigainean defentsa lerro bat antolatu zuten<ref>[[Kortazar mendiko erromatar aztarnak (eu) | Kortazar mendiko erromatar aztarnak]].</ref>. | ||
Kortazar mendia oso puntu estrategikoan zegoen, Iruña-Veleiatik<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Iruña-Veleia Iruña-Veleia]. Wikipedia (euskaraz)</ref> itsas-ertzerako galtzadaren gainean: Iruña-Veleiatik irten, eta Kruzeta mendilepoa zeharkatuz Aramaio bailaratik Arrasate ingurura heltzen omen zen, Garagartza auzoan ''mansio'' edo etapa bat zegoela; handik Deba ibaia jarraitzen Debaraino heltzen zen, Tritium Tiboricum<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Tritium_Tiboricum Tritium Tiboricum]. Wikipedia (euskaraz)</ref> porturaino (gaur eguneko Astigarribia). | Kortazar mendia oso puntu estrategikoan zegoen, Iruña-Veleiatik<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Iruña-Veleia Iruña-Veleia]. Wikipedia (euskaraz)</ref> itsas-ertzerako [[Komunikabideak. Erromatar bidea (eu)|balizko galtzadaren]] gainean: Iruña-Veleiatik irten, eta Kruzeta mendilepoa zeharkatuz Aramaio bailaratik Arrasate ingurura heltzen omen zen, Garagartza auzoan ''mansio'' edo etapa bat zegoela; handik Deba ibaia jarraitzen Debaraino heltzen zen, Tritium Tiboricum<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Tritium_Tiboricum Tritium Tiboricum]. Wikipedia (euskaraz)</ref> porturaino (gaur eguneko Astigarribia). | ||
Galtzada Soraluzera iritsiko zen ibaiaren ezkerraldetik, gaur egunean zubi nagusia dagoen tokiraino. Bertan ibaia zabaltzen denez<ref>Ibaizabal esaten zitzaion inguruari.</ref>, ibia zegoen, bestekaldera zeharkarzeko toki aproposa. | Galtzada Soraluzera iritsiko zen ibaiaren ezkerraldetik, gaur egunean zubi nagusia dagoen tokiraino. Bertan ibaia zabaltzen denez<ref>Ibaizabal esaten zitzaion inguruari.</ref>, ibia zegoen, bestekaldera zeharkarzeko toki aproposa. | ||
| 16. lerroa: | 14. lerroa: | ||
[[Fitxategi: Azkoitirako_erregebidea._Pagobedeinkatu_03_(Juan_Carlos_Astiazarán_2018).jpg | thumb | right | 400px | Azkoitirako erregebidea Pagobedeinkatu inguruan (J.C. Astiazarán 2018)]] | |||
==Ertaroa: erregebideak== | ==Ertaroa: erregebideak== | ||
Hurrengo mendeetan erromatar galtzada erabiltzen jarraitu zuten, Gasteiz eta Gaztelatik itsasoraino. Gainera, berriak sortu ziren, Soraluzeko ibia bidegunea bihurtuz. | Hurrengo mendeetan erromatar galtzada erabiltzen jarraitu zuten, Gasteiz eta Gaztelatik itsasoraino. Gainera, berriak sortu ziren, Soraluzeko ibia bidegunea bihurtuz. | ||
Alde batetik, Bizkaia alderako bidea zegoen. Ibia zeharkatu barik aurrera jarraitzen zuen; Sagar-errekara heltzerakoan mendian gora egiten zuen [[Irure Handikoa baserria (eu)|Irureraino]], | Alde batetik, Bizkaia alderako bidea zegoen. Ibia zeharkatu barik aurrera jarraitzen zuen; Sagar-errekara heltzerakoan mendian gora egiten zuen [[Irure Handikoa baserria (eu)|Irureraino]], eta handik Azitainera jeisten zen. | ||
Bigarren bidea Azkoitirakoa zen. Ibia zeharkatuz gero, ezkerrera jo beharrean, mendian gora egiten zuen San Andresetik [[Pagobedeinkatu | Pagobedeinkaturaino]], era handik Azkoitira Azkarate mendilepotik. | Bigarren bidea Azkoitirakoa zen. Ibia zeharkatuz gero, ezkerrera jo beharrean, mendian gora egiten zuen San Andresetik [[Pagobedeinkatu (eu) | Pagobedeinkaturaino]], era handik Azkoitira Azkarate mendilepotik. | ||
==Ertaroa: kontrolguneak== | ==Ertaroa: kontrolguneak== | ||
Bideetan aurrera era atzera zebiltzan jendea era merkatariak kontrolatzeko (eta zergak kobratzeko) hainbat kontrolgune zeuden Soraluze inguruan. | Bideetan aurrera era atzera zebiltzan jendea era merkatariak kontrolatzeko (eta zergak kobratzeko) hainbat kontrolgune zeuden Soraluze inguruan. | ||
| 39. lerroa: | 37. lerroa: | ||
[[Fitxategi: Bilakaera_urbanistikoa._Soraluze_eta_Herlaibia.png | thumb | center | 800px | Soraluze eta Herlabia 1343 aurretik]] | [[Fitxategi: Bilakaera_urbanistikoa._Soraluze_eta_Herlaibia.png | thumb | center | 800px | Soraluze eta Herlabia 1343 aurretik]] | ||
==Ertaroa: etxe multzoak== | ==Ertaroa: etxe multzoak== | ||
Honetaz gain, inguruan bizi zen jendea zegoen. | Honetaz gain, inguruan bizi zen jendea zegoen. Biztanle haiek bi ibiren inguruan bildu ziren. | ||
Alde batetik ibai nagusiaren (Ibaizabal) ibiaren eskumaldean, | Alde batetik ibai nagusiaren (Ibaizabal) ibiaren eskumaldean, bidegurutzearen ingurunean. Bailara bertan pixkat zabaltzen denez, soro luzea osatuz, Soraluze hartu zuen izena. | ||
Eta bestetik Erlei errekaren ibiaren inguruan: Herlaibia. Dena dela, Herlaibiako biztanleak sakabanatuagoak egongo ziren Soraluzekoak baino, hiri-gutunean ''eremua'' berbaz azaltzen da eta. | Eta bestetik Erlei errekaren ibiaren inguruan: Herlaibia. Dena dela, Herlaibiako biztanleak sakabanatuagoak egongo ziren Soraluzekoak baino, hiri-gutunean ''eremua'' berbaz azaltzen da eta. | ||
| 52. lerroa: | 50. lerroa: | ||
Azkenik, [[Santa Maria la Real eliza (eu)|Soraluzeko monastegia]] aipatu behar da. | Azkenik, [[Santa Maria la Real eliza (eu)|Soraluzeko monastegia]] aipatu behar da. | ||
Garaian beste askoren moduan, Soraluzeko elizari monastegia esaten zitzaion, bere errentak ez zuelako apezpikuak kontrolatzen, patroi batek baizik. Elizaren patroia Gaztelako erregea zen, baina honek 1267. urtean Elgoibarko Olaso etxeko jauna zen Lopez de Ganboaren eskuetan laga zuen patronatua. | |||
Monastegiko eliza gaur eguneko parrokia dagoen tokian zegoen | Monastegiko eliza, segururena, gaur eguneko parrokia dagoen tokian zegoen. | ||
Hauxe da oraingo bertsioa, 21:09, 17 ekaina 2023 data duena
- Bilakaera urbanistiko osoa ikusteko, Bilakaera urbanistikoa (eu)
Erromatarrak: galtzada eta ibia
Kristo aurreko I mendean erromatarrak Euskal Herriaz eta Soraluze inguruaz jabetu ziren. Hurrengo mendeetan Kortazar mendigainean defentsa lerro bat antolatu zuten[1].
Kortazar mendia oso puntu estrategikoan zegoen, Iruña-Veleiatik[2] itsas-ertzerako balizko galtzadaren gainean: Iruña-Veleiatik irten, eta Kruzeta mendilepoa zeharkatuz Aramaio bailaratik Arrasate ingurura heltzen omen zen, Garagartza auzoan mansio edo etapa bat zegoela; handik Deba ibaia jarraitzen Debaraino heltzen zen, Tritium Tiboricum[3] porturaino (gaur eguneko Astigarribia).
Galtzada Soraluzera iritsiko zen ibaiaren ezkerraldetik, gaur egunean zubi nagusia dagoen tokiraino. Bertan ibaia zabaltzen denez[4], ibia zegoen, bestekaldera zeharkarzeko toki aproposa.
Behin bestekaldean, ibaiaren eskumaldetik, galtzada San Roketik gora egingo zuen Elgoibar eta Debaruntz.
Ibi hau Garagartza eta Astigarribiaren erdibidean dagoenez, hau da, etapa baten erdian, oso litekeena da bere inguruan herrixka bat sortzea, etorkizuneko Soraluze.
.jpg)
Ertaroa: erregebideak
Hurrengo mendeetan erromatar galtzada erabiltzen jarraitu zuten, Gasteiz eta Gaztelatik itsasoraino. Gainera, berriak sortu ziren, Soraluzeko ibia bidegunea bihurtuz.
Alde batetik, Bizkaia alderako bidea zegoen. Ibia zeharkatu barik aurrera jarraitzen zuen; Sagar-errekara heltzerakoan mendian gora egiten zuen Irureraino, eta handik Azitainera jeisten zen.
Bigarren bidea Azkoitirakoa zen. Ibia zeharkatuz gero, ezkerrera jo beharrean, mendian gora egiten zuen San Andresetik Pagobedeinkaturaino, era handik Azkoitira Azkarate mendilepotik.
Ertaroa: kontrolguneak
Bideetan aurrera era atzera zebiltzan jendea era merkatariak kontrolatzeko (eta zergak kobratzeko) hainbat kontrolgune zeuden Soraluze inguruan.
Erregebide nagusian, itsas-ertzeea zihoanean, garrantzitsuena Arregia dorrea zen. Harkaitz baten aurrean eraikita, bidea dorrea eta harkaitzaren artean pasatzen zen eta, beraz, kontrola ezin errazagoa zen.
Beste puntu bat Atxuri etxea izan zitekeen, ibaiaren beste aldean. Aurrekoaren moduan, hau ere harkaitz baten aurrean eraiki zen (Haitz zuri > Atx zuri > Atxuri).
Duda gehiago daude Gazteluarekin[5]. Ibiaren gainean dagoenez, pentsatzekoa da berau gordetzeko sortu zutela. Hala ere, ez da inolako agiritan agertzen, eta ez da aztarna zaharrik gordetzen. Gauza bera esan zitekeen elizarengatik, gazteluaren bestekaldean dago eta.
Azkenik, XII mendean Nafarroako erregeak bere lehengusua bidali zuen Soraluzera, Iruren, etxea egiteko; modu honetan Eibarrerako bidea kontrolpean izango zuen.
Ertaroa: etxe multzoak
Honetaz gain, inguruan bizi zen jendea zegoen. Biztanle haiek bi ibiren inguruan bildu ziren.
Alde batetik ibai nagusiaren (Ibaizabal) ibiaren eskumaldean, bidegurutzearen ingurunean. Bailara bertan pixkat zabaltzen denez, soro luzea osatuz, Soraluze hartu zuen izena.
Eta bestetik Erlei errekaren ibiaren inguruan: Herlaibia. Dena dela, Herlaibiako biztanleak sakabanatuagoak egongo ziren Soraluzekoak baino, hiri-gutunean eremua berbaz azaltzen da eta.
Garai horretako etxeak inolako plan orokorrik gabe sortuko ziren, bakoitza bere aldetik. Hiribildua sortzerakoan hau dena aldatuko zen.
.jpg)
Ertaroa: Soraluzeko monastegia
Azkenik, Soraluzeko monastegia aipatu behar da.
Garaian beste askoren moduan, Soraluzeko elizari monastegia esaten zitzaion, bere errentak ez zuelako apezpikuak kontrolatzen, patroi batek baizik. Elizaren patroia Gaztelako erregea zen, baina honek 1267. urtean Elgoibarko Olaso etxeko jauna zen Lopez de Ganboaren eskuetan laga zuen patronatua.
Monastegiko eliza, segururena, gaur eguneko parrokia dagoen tokian zegoen.
Hurrengoak. 1343: hiri gutuna
- Gehiago jakiteko, Bilakaera urbanistikoa. Hiri gutuna (eu)
1343 urtean, Algecirasen setioan zela, Gaztelako Alfonso XIk Placencia sortzeko hiri gutuna eman zuen. Bertan Soraluzeko eta Herlaibiako biztanleei hiribildua sortzeko agintzen zien, bere harresi eta elizarekin.
Beste toki askotan moduan, herri berria lauki formarekin egin zuten. Bi kalek zeharkatzen zuten lau etxe multzo utziz. Etxe hauen zabalera 6 kanatan zegoen arautua. Beheko solairua harrizkoa izaten zen, eta lehen pisua egur eta adreiluz egindakoa.
Hiribilduak harresia eta ateak zituen; arrasto bakarra agiri zaharretan geratu da. Nahiz eta erregeak halaxe agindu, ez zuten eliza berririk egin, aurretik zegoena aprobetxatu zutelako (Soraluzeko monastegiarena).
Erreferentziak
- ↑ Kortazar mendiko erromatar aztarnak.
- ↑ Iruña-Veleia. Wikipedia (euskaraz)
- ↑ Tritium Tiboricum. Wikipedia (euskaraz)
- ↑ Ibaizabal esaten zitzaion inguruari.
- ↑ El castillo.