«Irurak-Bat zentrala (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

Hauxe da oraingo bertsioa, 21:54, 21 uztaila 2023 data duena

Izenak

Sagarraga-erreka zentrala, Sagar-erreka zentrala, Irurak-Bat zentrala

Historia

Sorrera

Emakida Angel Astaburuaga Barrutiak lortu zuen, 1911. urteko urtarrilak 14an, eta 1915.ko abuztuak 2an Antonio Zabala Garairi saldu zion.

Antonio Zabala Sologoeneko eta Maltzagako zentralaren jabea zenez, emakida eta zentral guztiak enpresa bakarrean bildu zituen: Electra Irurak-Bat.

Gero, 1934 urtean, Electra Irurak-Bat enpresak izena aldatu zuen, Zabala, Unzurrunzaga y Cía bihurtuz, Antonio Zabalaren familia politikoari lekua egiteko.

Eibarko Udalaren eskutan

1964. urtean Soraluzeko eta Eibarko Udalek elkartu ziren Zabala, Unzurrunzaga y Cía enpresari hiru zentral erosteko: Sologoen, Ozuma eta Irurak-Bat (Sagar-erreka).

1967/07/13an zentralak erosi eta gero, urte hartan bertan (1967/09/18) elkarren artean banatu zituzten erositakoak. 7.702.625,09 pta ordainduta (%51,52a), Soraluzeko Udalak Elektrika eskuratu zuen; hau da, Sologoen eta Ozuma zentralak. Eibar, berriz, 7.248.135,61 pesetatan (%48,48a) Sagar-erreka zentralarekin geratu zen.

Eibarko Udalaren interesa ez zen indar elektrikoaren ekoizpena, edateko ur emaria baizik. Urte haietan Eibarko biztanleria asko hasi zen, eta arazoak ziren urez hornitzeko.

Horregatik, Eibarko Udalak zentral honen urak Sagar-errekako uren eruatearen emaria hobetzeko erabili zuen. Horrerarako Igaraten ur-biltegia eraiki zuten, zentralera heltzen zen ura jaso eta Illordoko tunelera ponpatzeko.

Zentralaren eraikina 1980. hamarkadan eraitsi zuten.

Kokapena

Mapa kargatzen...

Datu teknikoak

Ibarrola presa

Gastandola, Ibarrola eta Goimendi errekak batzen diren tokian kokatuta, Ibarrola baserriaren gertu. XX. mende hasieran Antonio Zabalaren Electra Irurak-Bat enpresak eraiki zuen.

Presak 5 metro ditu eta, nahiz eta gaur egun lohiz beteta egon, ondo mantentzen da.

Erretena

Ibarrola presatik San Martzial ur-biltegiraino 3.780 metrotako harrizko erretena dago, lurperatuta; bidean beste hainbat errekastoren urak jasotzen ditu.

Erretenaren sekzioak trapezio forma du, eta ertzak borobilduta daude. Harlosaz estalita dago. Azken metrotan, San Martzialeko ur-biltegiko inguruan, erretena agerian dago eta sekzio laukia du.

San Martzialgo erretena (Javitxooo 2014)

San Martzialgo ur-biltegia

140 metro luze da, 10 metro zabal eta 2,40 metrotako sakonera du. Boomerang forma du, mendiaren formari egokitzeko. Gaur egun sastrakaz eta zuhaizkaz beteta dago.

Agerian egonda, gutxienez bi ezbehar gertatu dira bertan. Gerra garaian zauritutako errekete bat barrura erori eta bertan ito zen. 1946. urtean, berriz, baserri bateko morroia bere burua bota zuen uretara.

Ur-biltegitik zentralera 30 zm-tako tutua zegoen; gehien bat lurperatuta, baina tarte batean porlanezko zutabe gainean agertzen zen.

Zentrala

Eraikinak bi solairu zituen.

Eraikinaren barruan 150 CVtako Vevey markako bi turbinak (Pelton motakoak) zituen, 125 KVAko 2 alternadore Buguiau eta maniobra koadroak. Kanpoan, berriz, 300 KVAko (4000 220 V) transformadore bat eta 110 CVtako motor dinamoa.

Sortzen zuten indarra SAPAri saltzen zioten.

Ekoizpena

Zentrala erosteko prozesuan Eibarko Udalak (1965) informazio mota asko erabili zuen esku artean, tartean 1958-1961 urteko energia ekoizpena.

Urtea	Ekoizpena (kw)
1958	388.985 kWh
1959	387.085 kWh
1960	317.710 kWh
1961	340.706 kWh
Bataz beste	369.964 kWh

Irurak-Bat (Sagar-erreka) zentralaren ekoizpena (1958-1961)

Erreferentziak

@@ 5. lerroa: / 5. lerroa: @@
 ==Historia==
+===Sorrera===
 Emakida Angel Astaburuaga Barrutiak lortu zuen, 1911. urteko urtarrilak 14an, eta 1915.ko abuztuak 2an Antonio Zabala Garairi saldu zion.
-Ura [[Sagar-errekako ur eruatea#Ibarrolako presa|Ibarrolako presan]] biltzen zuten, [[Mutxaneko etxe zarra (eu)|Mutxaneko etxe zarra]] baino gorago dago, Gastandola erreka, Ibarrola erreka eta Goimendi erreka biltzen diren tokian. Ibarrolako baserria oso gertu dago, horik izena.
+Antonio Zabala [[Sologoeneko zentrala (eu)|Sologoeneko]] eta [[Maltzagako zentrala (eu) | Maltzagako zentralaren]] jabea zenez, emakida eta zentral guztiak enpresa bakarrean bildu zituen: ''Electra Irurak-Bat''.
-Ibarrolatik lurperatutako erretena irterzen da, 3.780 metrotakoa, San Martzialgo ur-biltegiraino; bidean hainbat errekastoen urak biltzen ditu. Eta San Martzialgo ur-biltegitik zuzeneko tutua sartzen zen zentralean. Zentrala bera [[Barrena baserria (eu)|Barrena]] baserriko ortuetan eraiki zuten, [[Igarate |Igarate]] ondoan.
+Gero, 1934 urtean, ''Electra Irurak-Bat'' enpresak izena aldatu zuen, ''Zabala, Unzurrunzaga y Cía'' bihurtuz, Antonio Zabalaren familia politikoari lekua egiteko.
-Antonio Zabala [[Sologoeneko zentrala (eu)|Sologoeneko zentralaren]] jabea zenez, emakida eta zentral guztiak enpresa bakarrean bildu zituen: ''Electra Irurak-Bat'' aurretik, eta ''Zabala, Urrunzurrunzaga y Cía'' gero.
+===Eibarko Udalaren eskutan===
+. urtean Soraluzeko eta Eibarko Udalek elkartu ziren ''Zabala, Unzurrunzaga y Cía'' enpresari hiru zentral erosteko: [[Sologoeneko zentrala (eu)|Sologoen]], [[Ozumako zentrala (eu)|Ozuma]] eta Irurak-Bat (Sagar-erreka).
-.ko uztailak 13an Eibarko Udalak erosi zuen zentral hau, Sagar-errekako ur eruatearen emaria hobetzeko. Horrerarako zentralera heltzen zen ura Igararetik Illordoko tunelera ponpatzen zuten.
+/07/13an zentralak erosi eta gero, urte hartan bertan (1967/09/18) elkarren artean banatu zituzten erositakoak. 7.702.625,09 pta ordainduta (%51,52a), Soraluzeko Udalak Elektrika eskuratu zuen; hau da, Sologoen eta Ozuma zentralak. Eibar, berriz, 7.248.135,61 pesetatan (%48,48a) Sagar-erreka zentralarekin geratu zen.
-Gaur egunean zentrala eraitsita dago.
+Eibarko Udalaren interesa ez zen indar elektrikoaren ekoizpena, edateko ur emaria baizik. Urte haietan Eibarko biztanleria asko hasi zen, eta arazoak ziren urez hornitzeko.
+Horregatik, Eibarko Udalak zentral honen urak [[Sagar-errekako uren eruatea (eu)|Sagar-errekako uren eruatearen]] emaria hobetzeko erabili zuen. Horrerarako Igaraten ur-biltegia eraiki zuten, zentralera heltzen zen ura jaso eta Illordoko tunelera ponpatzeko.
+Zentralaren eraikina 1980. hamarkadan eraitsi zuten.
 ==Kokapena==
 {{#display_map:
 .177470, -2.420288~Zentrala;
-.171085, -2.426868~Presa
+.159875, -2.443338~Presa;
-    |type=earth |zoom=16|height=800px |width=1000px}}
+.172993, -2.419187~San Martzialgo ur-biltegia
+    |type=earth |zoom=15|height=800px |width=1000px
+}}
-==Azpiegiturak==
+==Datu teknikoak==
 ===Ibarrola presa===
-Sagar-errekak eta Gaztandola adarrak bat egiten duten kokatuta, Ibarrola baserriaren gertu. XX mende hasieran ''Zabala, Unzurrunzaga y Cía''-k eraiki zuen, eta sistema osoaren puntu altuena da.
+Gastandola, Ibarrola eta Goimendi errekak batzen diren tokian kokatuta, Ibarrola baserriaren gertu. XX. mende hasieran Antonio Zabalaren ''Electra Irurak-Bat'' enpresak eraiki zuen.
+Presak 5 metro ditu eta, nahiz eta gaur egun lohiz beteta egon, ondo mantentzen da.
-Presak 5 metro ditu eta, nahiz eta lohiz beteta egon, ondo mantentzen da.
+===Erretena===
+Ibarrola presatik San Martzial ur-biltegiraino 3.780 metrotako harrizko erretena dago, lurperatuta; bidean beste hainbat errekastoren urak jasotzen ditu.
-Bertatik San Martzial ur-biltegiraino 4 bat kilometrotako harrizko erretena dago, lurperatuta; bidean beste hainbat errekastoren urak jasotzen ditu. Erretenaren sekzioak trapecio forma du, eta ertzak borobilduta daude. Azken metrotan, San Martzialeko ur-biltegiko inguruan, erretena agerian dago eta sekzio laukia du.
+Erretenaren sekzioak trapezio forma du, eta ertzak borobilduta daude. Harlosaz estalita dago. Azken metrotan, San Martzialeko ur-biltegiko inguruan, erretena agerian dago eta sekzio laukia du.
+[[Fitxategi:Sagar-erreka_Eibar._San_Martzial_ubidea.jpg | thumb | right | 250px | San Martzialgo erretena (Javitxooo 2014)]]
 ===San Martzialgo ur-biltegia===
-Suponemos que fue construido al tiempo que la presa de Ibarrola, por la misma compañía, y que estuvo operativo hasta que dejó de funcionar la central Irurak-Bat (años 70).
+metro luze da, 10 metro zabal eta 2,40 metrotako sakonera du. ''Boomerang'' forma du, mendiaren formari egokitzeko. Gaur egun sastrakaz eta zuhaizkaz beteta dago.
-En planta su forma se asemeja a un boomerang, por adaptarse a la curva de la montaña en que está excavado. Una tala de pinos realizada hace un año permite apreciar su considerable tamaño. En contrapartida, los taladores han abandonado gran cantidad de ramas y troncos dentro del depósito, lo que, unido a la capa de barro acumulada, hace difícil inspeccionar el fondo.
-Careciendo de cubierta, y con sus tres metros de profundidad, ha sido escenario de al menos dos desgracias: durante la Guerra Civil, un requeté se ahogó al caer herido en él desde el monte, y hacia 1946 un criado de un caserío se arrojó al agua. Unos chavales que lo vieron sumergido en el fondo corrieron a casa a dar el aviso; entre ellos estaba Federico Eguren, quien ha compartido con nosotros sus recuerdos sobre la Traída de aguas y nos ha facilitado el acceso a los baserritarras de la cuenca del Sagar.
+Agerian egonda, gutxienez bi ezbehar gertatu dira bertan. Gerra garaian zauritutako errekete bat barrura erori eta bertan ito zen. 1946. urtean, berriz, baserri bateko morroia bere burua bota zuen uretara.
-La tubería de salida del agua discurría soterrada cuesta abajo, salvo en una vaguada, donde circulaba sobre unos postes de hormigón. Aún queda a la vista un fragmento de la tubería, de unos 30 cm de diámetro, donde empalmaba con la Central.
-===Irurak-Bat zentrala===
+Ur-biltegitik zentralera 30 zm-tako tutua zegoen; gehien bat lurperatuta, baina tarte batean porlanezko zutabe gainean agertzen zen.
-Situada junto al Sagar en su tramo final antes de la desembocadura al Deba, era un edificio exento de dos plantas con cubierta a dos aguas. Fue creada a principios del s. XX por “Zabala, Unzurrunzaga y cía”, quienes tenían otra central en Placencia sur y otra en Málzaga. Disponía de dos turbinas y proporcionaba electricidad a la S.A.P.A. (Fábrica de cañones). Fue derribada hace unos cinco años. Suponemos que, hacia 1960, la compañía vendió esta central al Ayuntamiento de Eibar, quien aprovechó esta instalación para complementar la Traída, conectando las aguas de salida de la central a una tubería que atravesaba el cauce del Sagar y las entregaba al depósito de Igarate.
-===Igarateko ur-biltegia===
+===Zentrala===
-Construido en hormigón hacia 1960 a la altura de la central Irurak-Bat, en el lado opuesto del Sagar, cuyo cauce fue desviado para permitir su ubicación. De unos 15 m de longitud y situado bajo el nivel de la carretera, fue cubierto de tierra desde un principio, lo que aprovechó el vigilante de la casa de Irure para poner una huerta sobre él.
+Eraikinak bi solairu zituen.
-El depósito sigue existiendo, esta vez bajo un aparcamiento frente a la fábrica Joansa.
-El plan del Ayuntamiento de Eibar consistía en que el agua acumulada en ese depósito fuera elevada a la cota del Gran Túnel, para sumarla al caudal de la Traída. A este fin, unas bombas o turbinas de impulsión fueron instaladas en una caseta al lado oeste del depósito y empalmadas a una tubería que subía la ladera del monte hasta una arqueta construida sobre el caserío Eitzaga Etxetxo. Desde esa arqueta cúbica, de casi tres metros de lado, partía una tubería que discurría enterrada por la ladera del monte, pasando por debajo del caserío Arribaso y llegando al túnel (sobreviven algunos tramos).
-El día de la puesta en marcha se congregó un gran número de curiosos. Las bombas entraron en funcionamiento, pero el agua sólo subió a la mitad de la cota de la arqueta (a unos 120 m sobre el depósito) y, al bajar, golpeó con fuerza las hélices, inutilizándolas.
-De modo que fue preciso instalar unas bombas nuevas, que lograron funcionar durante unos 10 años, a pesar de que las hélices seguían sufriendo con las interrupciones de los motores.
-===Sagar-errekako presa===
+Eraikinaren barruan 150 CVtako Vevey markako bi turbinak (Pelton motakoak) zituen, 125 KVAko 2 alternadore Buguiau eta maniobra koadroak. Kanpoan, berriz, 300 KVAko (4000 220 V) transformadore bat eta 110 CVtako motor dinamoa.
-Construida en 1928, es el elemento que propiamente inicia la Traída de aguas. Estaba situada unos 100 metros aguas arriba de Zubitxo y es de suponer que se llenaba con las aguas que no aprovechaba la presa de Ibarrola, así como con las aportadas por otras regatillas que vierten al Sagar, como Sasibeltz. De la presa partía un canal de sección trapecial y 1.050 m de longitud, que rodeaba bajo tierra el monte de Osteguieta, donde recibía el aporte de las regatillas llamadas técnicamente Osteguieta 1 y 2. Un grupo de amigos que solía merendar en esos parajes acostumbraba a levantar una de las losas de la cubierta de esta conducción para refrescar su garrafa de vino, sumergiéndola en el agua. En una ocasión la corriente se llevó la garrafa y, seguramente, discurrió por el canal hasta el sifón de tubería que cruzaba bajo el cauce del Aierdi y se conectaba a la arqueta frente a la boca del túnel.
-En 1974 se proyectó una nueva presa de hormigón de mayor tamaño, que es la que puede verse hoy día. Se construyó unos metros aguas abajo de la presa antigua, por lo que ésta ha quedado sumergida por las aguas embalsadas. Actualmente la presa es dragada de vez en cuando, y el agua almacenada sigue su curso por el cauce del Sagar, no aportando nada al cauce que va por el túnel.
-Hace unos años un hombre se arrojó a esta presa y murió.
-==Datu teknikoak==
+Sortzen zuten indarra [[SAPA (eu)|SAPAri]] saltzen zioten.
-Presa zentrala baino askoz altuagoa dago, Gastandola erreka, Ibarrola erreka eta Goimendi erreka biltzen diren tokian, [[Mutxaneko etxe zarra (eu)|Mutxaneko etxe zarrako]] presa inguruan.
+===Ekoizpena===
+Zentrala erosteko prozesuan Eibarko Udalak (1965) informazio mota asko erabili zuen esku artean, tartean 1958-1961 urteko energia ekoizpena.
-Ubideak 3.780 metro ditu. Ur biltegia, berriz, 140 metro luze da, 10 metro zabal eta 2,40 metrotako sakonera du.
+::{| class="wikitable"
+! width= "100 px" style="background:Cyan" | Urtea
+! width= "100 px" style="background:Cyan" | Ekoizpena (kw)
+|-
+| 1958        || 388.985 kWh
+|-
+| 1959        || 387.085 kWh
+|-
+| 1960        || 317.710 kWh
+|-
+| 1961        || 340.706 kWh
+|-
+| Bataz beste || 369.964 kWh
+|}
-Zentralak bi planta zituen.
+[[Fitxategi: Sagar-erreka._Ekoizpena_1958-1961.jpg | thumb | center | 600px | Irurak-Bat (Sagar-erreka) zentralaren ekoizpena (1958-1961)]]