«Albaitariak (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak

    Sorapediatik
    No edit summary
    No edit summary
     
    (Erabiltzaile berak tartean egindako 11 ekarpen ez dira erakusten)
    1. lerroa: 1. lerroa:
    ==Historia==
    ==Albaitaritza Soraluzen==
    ===Haragien Udal-Ikuskatzaileak===
    ===Haragien Udal-Ikuskatzailea===
    Zeukan tamainarengatik, Soraluzek ez du udal albaitaririk izan 1950. hamarkada arte. Baina, beste herrietan moduan, XIX. mende bukaeran ''Haragien Udal-Ikuskatzailea''<ref>1930. hamarkadatik aurrera ''Udal Ikuskatzaile Albaitaria''.</ref> postua sortu zuten Soraluzen.
    1880.ean Soraluzek, beste herri askoren moduan, ''Haragien Udal-Ikuskatzailea'' izendatu behar izan zuen. Tamainarengatik edo, herrian inoiz ez zen egon albaitari finkorik<ref>Udaleko idazkariaren berbatan (1880/10/27).</ref>, behar zenean kanpotik ekartzen zen eta.  


    Jateko animaliak hiltzen zituztenek, harakinek eta baserritarrek, okela erabili baino lehen aztertzera behartuta zeuden. Hildako animalia gaixorik balego, ikuskatzaileak ez zuen oniritzia emango eta gorpua erre behar zuten.
    Ikuskatzaile berri honen lana zera zen, herrian hiltzen ziren abere guztien okela aztertu eta, arazorik topa ezean, jateko baimena eman; bestela, gorpua erretzeko agintzea.


    Betebeharren artean ez zen animaliak artatzea. Horretarako herriko "jakintsuak" erabiltzen ziren, albaitari partikularrak<ref>Esateko, 1956-1961 epean Lucas de Basterrechea y Elorrieta (1933-2008) Gatzagatik Soraluzeraino aritu zen albaitari, 1961. urtean Soraluzeko Udal Albaitari izendatu zuten arte.
    Aurki hasi ziren albaitariek ate joka. Francisco Izaguirrek Soraluzeko alkateari idatzi zion herrian ez zela Haragien Udal-Ikuskatzailerik, eta bere burua proposatu zuen (1880/10/10). Bitartean, Udalak zinegotzi baten esku utzi zuen ardura hau. Baina Francisco Izaguirrek, jakin bezain laster, Gobernu Zibilaren aurrean Soraluzeko Udala salatu zuen, zinegotzi horrek beharrezko titulaziorik ez izateagatik (1880/10/20).
    </ref> eta inoiz ikuskatzaile beraiek, baina aparte ordainduz.


    El secretario de la Corporación manifestaba el 27 de octubre de 1880 que en aquella localidad nunca había habido veterinario ni albéitar con residencia fija y que las dietas y honorarios de Francisco Izaguirre les parecían excesivos, ya que en Eibar percibía 290 pts. anuales y si a eso se le añadían los viajes, en Placencia debería percibir el triple, lo que era materialmente imposible, estando dispuestos a
    Azkenik, 1880/10/31an Udalak plaza deitu zuen, urteko 110 pezetako soldatarekin. Eta 1800/11/29an Esteban Gallastegui Lizarralde behi-perratzaile bergararra Haragien Udal-Ikuskatzailea izendatu zuten.


    Udal ordainketak ez ziren nahikoa handik bizi izateko, eta horregatik ikuskatzaileak bi edo hiru herrietako postuak betetzen zuten batera. Soraluzen kasuan, oso ohikoa zen Bergarako edota Elgoibarko postuak batera betetzea.
    Hala ere, hamar urte geroago Francisco Izaguirrek izendapenaren aurka egin zuen, berau izendatzeko eskatuz. Eta azkenean lanpostua lortu zuen.


    Udalak esklusibitatea nahiago zuen (se acordó nombrar a Gil Narvaiza por considerar que podrá desempeñar mejor el cargo porque no era inspector de ningún ayuntamiento y por lo tanto tiene menos compromisos que Gallastegui), baina gutxi ordaintzen zuen.
    ===Lanaren ezaugarriak===
    Hildako aberren okela osasungarria zela ziurtatzeaz gain, Haragien Udal-Ikuskatzaileek bestelako lanak ere izaten zituzten: abere zentsuak egin, izurriteei aurre egin, txertaketak, Herri Osasun Batzordeetan parte hartzea... Baina postuaren betebeharren artean ez zen animaliak artatzea. Horretarako herriko "jakintsuak" erabiltzen ziren, albaitari partikularrak<ref>Esateko, 1956-1961 epean Lucas de Basterrechea y Elorrieta (1933-2008) Gatzagatik Soraluzeraino aritu zen albaitari, 1961. urtean Soraluzeko Udal Albaitari izendatu zuten arte.</ref> eta inoiz ikuskatzaile beraiek, baina aparte ordainduz.


    ===Udal Albaitariak===
    Zerbitzu hobeak eta azkarrak emateko, Udalak nahiago zuen Haragien Udal-Ikuskatzaileak ez izatea bestelako lanik, eta herrian bizi izatea. Modu honetan, aberea hil eta ordutara emango ziren haren okela jateko baimena; bestela, azterketa egin baino lehenago kontsumi zezakeen okela, zeuzkan arriskuekin. 1899. urtean bi lagun aurkeztu ziren posturako, eta Udalak Gil Narvaiza aukeratu zuen "...lana hobeto beteko du beste inolako udalen ikuskatzailea ez delako eta, beraz, Gallasteguik baino konpromezu gutxiago ditu".
    1945 urtea
    Renunció a todas las dietas y derechos que pudieran corresponderle, para ejercer la clínica y se comprometía a residir en Placencia como mínimo un año, a asistir a todos los avisos, de día y de noche, incluyendo el ejercicio de la cirugía y los consejos zootécnicos. Iguala, de 20 pts. por vacuno,  


    1946. urtetik aurrera Udalak albaitari postua sortu zuen. Haragiak aztertzeaz gain herriko abereez ere arduratzen zen: erroldak, epidemiak...
    Baina Soraluzen kobratzen zena ez zen asko, herri txikia izanik; eta, beste aldetik, Gipuzkoako herri oso aldapatsuena da. Soraluze omen zen Gipuzkoako posturik txarrenetakoa, Lezo eta Errezilekin batera<ref>Halaxe esaten zuen behintzat 1958. urtean Justo Mombiela jaunak, Gipuzkoako orduko Abeltzaintza Buruak.</ref>.


    Soraluze omen zen Gipuzkoako posturik txarrenetakoa, Lezo eta Errezilekin batera. Halaxe esaten zuen behintzat 1958. urtean Justo Mombiela jaunak, Gipuzkoako orduko Abeltzaintza Buruak.
    Horregatik, Soraluzen bakarrik lan egin beharrean, askotan alboko herrietako Haragien Udal-Ikuskatzaileek Soraluzeko postua eskatzen zuten osagarri gisa: Pedro Gallastegui (Bergara eta Soraluze), Ceferino Chacón (Elgoibar eta Soraluze), Victor Perosterena (Elgoibar eta Soraluze)... Eta ematen zuten zerbitzua ez zen ona: 1905/04/10ean Bruno Maiztegui Soraluzeko alkateak Udalari azaldu zion Chacón albataria arratsaldetan etortzen zela Soraluzera, eta askotan ordurako janda zeuden goizean hildako aberren erraiak; lana goizeko 10-etatik 12-tara egiteko agindu zioten, eta Chacónek uko egin zion lanari, ordu horietan Elgoibarren zegoela lanean.


    1988. urtean, berriz, Eusko Jaurlaritzak eskualdeka antolatu zituen albaitari zerbitzuak<ref>Urriaren 4eko 257/ 1988 DEKRETUA, Herri-Osasuneko Albaitaritza-Zerbitzuak egituratzezkoa.</ref>: osasun publikoa eta hiltegiak. Orduan desagertu zen Soraluzeko udal albaitari postua.
    Bazen Soraluzen bertan bigarren jarduera martxan jarri zuena. Pio Gogorza albaitaria, esateko, behi-perratzaile aritu zen hiltegi zaharreko gela batean, Udalak utzitakoa.
    ===Bilakaera===
    1930. hamarkadatik aurrera lanpostuari izen berria eman zioten, ''Udal Ikuskatzaile Albaitaria'', beharrezko titulazioa azpimarratzeko edo. Baina betebeharrak aurrekoak ziren.


    Lucas de Basterrechea y Elorrieta  Desde el año 1956 hasta 1961, se dedicó al ejercicio libre de la profesión por todo el Valle del Deba, desde Gatzaga-Salinas hasta Placencia (Gipuzkoa).
    1940. hamarkadan aldaketak izan ziren. Orduko albaitariak, Julio Tapia, jarduteko modu berria eskaini zuen: "iguala" baten truke (behi bakoitzeko 20 pezeta urteko) Soraluzen biziko zela (gutxienez urtebetez), eta dei guztiak erantzungo zituela, gau eta egun, kirurgia eta aholku zooteknikoak barne.


    Eta hurrengo urtetik aurrera lanpostuak izen berria izan zuen: ''Udal albaitaria''.
    [[Fitxategi: Hiltegi_berria._Baserritarrak_txahalarekin.jpg | thumb | right | 400px | Sagar-errekako hiltegi berria. Baserritarrak txahalarekin]]
    ===Hiltegiak===
    ===Hiltegiak===
    Haragien Udal-Ikuskatzaileak sortu zirenean, Soraluzen martxan zegoen [[Hiltegi zaharra (eu)|Hiltegi zaharra]], [[Plaza Zaharra (eu)|Plaza Zaharrean]]. Bertan hiltzen zituzten animali handiak (behiak eta idiak batez ere), txikiagoak (txerri eta ardiak) harakinek bere denda aurrean hiltzen zituzten. Eta baserritarrek baserrietan.
    Haragien Udal-Ikuskatzaileak sortu zirenean, Soraluzen martxan zegoen [[Hiltegi zaharra (eu)|Hiltegi zaharra]], [[Plaza Zaharra (eu)|Plaza Zaharrean]]. Bertan hiltzen zituzten animali handiak (behiak eta idiak batez ere), txikiagoak (txerri eta ardiak) harakinek bere denda aurrean hiltzen zituzten. Eta baserritarrek baserrietan.
    31. lerroa: 35. lerroa:
    Zaharra izateaz gain, osasunaren aldetik hiltegiak ez zituen gutxienekoak betetzen. Horregatik, 1950. hamarkadan [[Hiltegi berria (eu)|Hiltegi berria]] eraiki zuten, [[Sagar-erreka (eu)|Sagar-errekan]].
    Zaharra izateaz gain, osasunaren aldetik hiltegiak ez zituen gutxienekoak betetzen. Horregatik, 1950. hamarkadan [[Hiltegi berria (eu)|Hiltegi berria]] eraiki zuten, [[Sagar-erreka (eu)|Sagar-errekan]].


    Hiltegi berri honek urte gutxitan iraun zuen martxan, 1987. urtean Eusko Jaurlaritzak eskualdeka antolatu zituen albaitari zerbitzuak, eta eskualdeko hiltegiak lehenestu.
    ===Eskualdetako albaitari zerbitzuak===
    1988. urtean Eusko Jaurlaritzak eskualdeka antolatu zituen albaitari zerbitzuak<ref>Urriaren 4eko 257/ 1988 DEKRETUA, Herri-Osasuneko Albaitaritza-Zerbitzuak egituratzezkoa.</ref>: osasun publikoa eta hiltegiak.


    Ebazpen horrek eragin zuzena izan zuen Soraluzen: orduan desagertu zen udal albaitari postua, eta hiltegi berria erabiltzeari laga zioten, eskualdeko hiltegiaren mesedetan.


    ==Izenak eta urteak==
     
    ==Albaitariak==
    ===Izenak eta urteak===
    ::{| class="wikitable col1cen col2cen col3cen"
    ::{| class="wikitable col1cen col2cen col3cen"
    ! width= "100 px" style="background:Lime" | Noiztik
    ! width= "100 px" style="background:Lime" | Noiztik
    60. lerroa: 68. lerroa:
    |-
    |-
    | 1910/03/02 || 1911/05/01 || Pío Gogorza Egaña || Haragien Udal-Ikuskatzailea
    | 1910/03/02 || 1911/05/01 || Pío Gogorza Egaña || Haragien Udal-Ikuskatzailea
    |-
    | 1910/01/26 || 1900/01/00 || Pedro Víctor Gallastegui Villar || Haragien Udal-Ikuskatzailea
    |-
    |-
    | 1911/05/01 || 1915/11/24 || Pedro Víctor Gallastegui Villar || Haragien Udal-Ikuskatzailea
    | 1911/05/01 || 1915/11/24 || Pedro Víctor Gallastegui Villar || Haragien Udal-Ikuskatzailea
    73. lerroa: 79. lerroa:
    | 1946/10/09 || 1947/12/17 || Manuel Hipólito Ubiria Elorza || Udal Albaitaria
    | 1946/10/09 || 1947/12/17 || Manuel Hipólito Ubiria Elorza || Udal Albaitaria
    |-
    |-
    | 1947/12/17 || 1905/05/05 || Manuel Hipólito Ubiria Elorza || Udal Albaitaria
    | 1947/12/17 || 1952 >>>  || Manuel Hipólito Ubiria Elorza || Udal Albaitaria
    |-
    |-
    | 1958/05/02 || 1959/02/05 || Tomás Arrieta Berrondo (1927-2007) || Udal Albaitaria
    | 1958/05/02 || 1959/02/05 || Tomás Arrieta Berrondo (1927-2007) || Udal Albaitaria
    |-
    |-
    | 1959/02/05 || 1961/09/11 || Lucas de Basterrechea y Elorrieta (1892-1969) || Udal Albaitaria
    | 1959/02/05 || 1961/09/11 || Lucas de Basterrechea y Elorrieta (1892-1969) || Udal Albaitaria
    |-
    |-
    | 1961/09/13 || 1961/10/25 || Tomás Arrieta Berrondo (1927-2007) || Udal Albaitaria
    | 1961/09/13 || 1961/10/25 || Tomás Arrieta Berrondo (1927-2007) || Udal Albaitaria
    |-
    |-
    | 1961/10/23 || 1962/06/13 || Lucas de Basterrechea y Elorrieta (1933-2008) || Udal Albaitaria
    | 1961/10/23 || 1962/06/13 || Iñaki Bengoa Echeverria (1933-2008) || Udal Albaitaria
    |-
    |-
    | 1962/06/13 || 1977/12/05 || Manuel Eduardo Inchaurza Garma || Udal Albaitaria
    | 1962/06/13 || 1977/12/05 || Manuel Eduardo Inchaurza Garma || Udal Albaitaria
    93. lerroa: 99. lerroa:




    ==Galeria==
    ===Galeria===
    1880-1896 IZAGUIRRE EGUIDAZU, Juan Francisco
    ''(Handiagoa ikusteko, sakatu gainean)''
    1899-1902 NARVAIZA SALSAMENDI, Gil-José-Antonio
    <gallery mode="packed-hover" heights="250" perrow=2>
    1902-1903 PEROSTERENA YDIGORAS, Víctor María
      Albaitariak._Gil_Jose_Ignacio_Narvaiza_Salsamendi._Erretratua.png | Jose Ignacio Narvaiza <br> (1899-1902)
    1904-1904 GALLASTEGUI VILLAR, Pedro-Víctor
      Albaitariak._Pio_Gogorza_Egaña._Erretratua.png                    | Pio Gogorza <br> (1910-1911)
    1904-1905 CHACON Y DELGADO, Ceferino
      Albaitariak._Sebastian_Florentino_Ubiria_Ugalde._Erretratua.png  | Sebastian Ubiria <br> (1936 & 1941)
    1909-1910 CHACON Y DELGADO, Ceferino
      Albaitariak._Julio_Tapia_Vicente._Erretratua.png                  | Julio Tapia <br> (1945-1946)
    1910-1911 GOGORZA EGAÑA, Pío
      Albaitariak._Manuel_Hipolito_Ubiria_Elorza._Erretratua.png        | Manuel Ubiria <br> (1946-1952)
    1911-1915 GALLASTEGUI VILLAR, Pedro-Víctor
      Albaitariak._Tomas_Arrieta_Berrondo._Erretratua.png              | Tomas Arrieta <br> (1958-1959 & 1961)
    1936 UBIRIA UGALDE, Sebastián-Florentino
      Albaitariak._Iñaki_Bengoa_Echeverria._Erretratua.png              | Iñaki Bengoa <br> (1961-1962)
    1941 UBIRIA UGALDE, Sebastián-Florentino
      Albaitariak._Manuel_Eduardo_Inchaurza_Garma._Erretratua.png      | Manuel Inchaurza <br> (1962-1977)
    1945 TAPIA VICENTE, Julio
      Albaitariak._Iñaki_Zurutuza_Odriozola._Erretratua.png            | Iñaki Zurutuza <br> (1983-1984)
    1946 -1952 UBIRIA ELORZA, Manuel-Hipólito
    </gallery>
    1958-1959 Tomas ARRIETA BERRONDO
    1959-1961 BASTERRECHEA y ELORRIETA, Lucas de
    1961-1961 Tomas ARRIETA BERRONDO
    1961-1962 BASTERRECHEA y ELORRIETA, Lucas de
    1962-1977 INCHAURZA GARMA, Manuel Eduardo
    1983-1984 ZURUTUZA ODRIOZOLA, Iñaki
     




    ==Istorioak==
    ==Istorioak==
    ===Lehen albaitaria===
    ===Ceferino Chacónen gorabeherak (1904-1905)===
    1880/11/29 >>> Esteban Gallastegui Lizarralde Haragien Udal-Ikuskatzailea behi-perratzailea zen, eta ez albaitaria
    >>> 1896 Juan Francisco Izaguirre Egidazu Haragien Udal-Ikuskatzailea Saturnino Astiazarán (1893, 1895)
    El 10 de octubre de 1880, Francisco Izaguirre remite desde Eibar y por conducto del Subdelegado de Veterinaria del distrito de Bergara, D. José Mª Sánchez Arrosarena, un escrito al alcalde de Placencia de las Armas manifestándole que no hay veterinario Inspector de Carnes en esa localidad y solicitaba ser nombrado Revisor de Carnes. Poco más tarde, el 20 de octubre de 1880, el secretario del Gobierno Civil traslada al alcalde la queja del veterinario Izaguirre por el mismo motivo, ya que la persona que habían nombrado como Revisor, un concejal, carecía de la titulación necesaria.
    El secretario de la Corporación manifestaba el 27 de octubre de 1880 que en aquella localidad nunca había habido veterinario ni albéitar con residencia fija y que las dietas y honorarios de Francisco Izaguirre les parecían excesivos, ya que en Eibar percibía 290 pts. anuales y si a eso se le añadían los viajes, en Placencia debería percibir el triple, lo que era materialmente imposible, estando dispuestos a
    abonar 50 cts. por cada res inspeccionada. Finalmente, la Corporación de Placencia de las Armas acordó el 31 de octubre de 1880 convocar la plaza con unos haberes de 110 pts. anuales, nombrando finalmente al herrador de ganado vacuno, Esteban Gallastegui Lizarralde el 29 de noviembre de 1880. El nombramiento sería recurrido, diez años más tarde por Izaguirre, solicitando se le nombrara.
     
    ===La hipocalcemia en el caserío Irure===
    Otra anécdota que recuerda se refería a su primera hipocalcemia, en el caserío Irure de Placencia de las Armas, un Viernes Santo de 1943, que tuvo que atender ante la ausencia del titular de la plaza; insuflé las ubres con una bomba de bicicleta y con gran asombro del casero y también en parte suyo, todo hay que decirlo, se resolvió el problema en pocos minutos. Todavía no existían las aplicaciones endovenosas.
    CAMACHO JAUREGUI, Vicente (1918-2006)
    Bergarako albaitaria
     
     
    ===Ceferino Chacónen gorabeherak (lehen atala)===
    Victor Perosterenak lana laga zuenean, Ceferino Chacón albaitaria Haragien Ikuskatzaile plaza eskatu zuen. Baina Victor Gallastegi bergararrak aurretik plaza bera eskatu zuenez, Udalak azken honi eman zion (1904/01/11). Urteko 125 pezeta kobratuko zituen, astean pare bat bisita egiteagatik; ezin zuen ezer kobratu hildako abereen ziurtagiriak emateagatik.
    Victor Perosterenak lana laga zuenean, Ceferino Chacón albaitaria Haragien Ikuskatzaile plaza eskatu zuen. Baina Victor Gallastegi bergararrak aurretik plaza bera eskatu zuenez, Udalak azken honi eman zion (1904/01/11). Urteko 125 pezeta kobratuko zituen, astean pare bat bisita egiteagatik; ezin zuen ezer kobratu hildako abereen ziurtagiriak emateagatik.


    138. lerroa: 124. lerroa:
    Ceferino Chacónek bigarrenez uko egin zion lanari (1905/05/01), ezarritako ordutegia betetzea ezinazkoa izaten zitzaiolako.
    Ceferino Chacónek bigarrenez uko egin zion lanari (1905/05/01), ezarritako ordutegia betetzea ezinazkoa izaten zitzaiolako.


    ===Ceferino Chacónen gorabeherak (bigarren atala)===
    ===Ceferino Chacónen gorabeherak (1909)===
    1909. urtean postua eskaini zioten atzera Ceferino Chacóni (1909/07/28), eta honek onartu zuen; baina gaixorik zegoenez, hasiera atzeratu zuen. Azkenean, hiru hilabete geroago Ceferinok lanpostua hartu zuen (1909/10/28), Felipe Aguirregomezcortaren alkatearen aurrean.
    1909. urtean postua eskaini zioten atzera Ceferino Chacóni (1909/07/28), eta honek onartu zuen; baina gaixorik zegoenez, hasiera atzeratu zuen. Azkenean, hiru hilabete geroago Ceferinok lanpostua hartu zuen (1909/10/28), Felipe Aguirregomezcortaren alkatearen aurrean.


    Baina ez zuen asko iraun postuan, urte hartako abenduan hil zen eta (1909/12/10).
    Baina ez zuen asko iraun postuan, urte hartako abenduan hil zen eta (1909/12/10).


    ===Pio Gogorza perratzailea (1910)===
    1910/03/02ean PiomGogorza izendatu zuten herriko Haragien Udal-Ikuskatzailea.


    Soraluzeko irabazpideak murritzak izanik, Pio Gogorzak Udalari eskatu zion tokimbat behi-perratokia jartzeko, eta 1910/04/02ean Udalak [[Hiltegi zaharra (eu)|hiltegi zaharreko]] zati bat laga zion, bi baldintzekin: tokia egoera onean mantentzeko eta alboko lokalari, Sandalio Barrenecheak kainoi probaleku moduan erabilia, trabarik ez egiteko.


    ===Sebastian Ubiriaren bi aldiak (1936 eta 1940)===
    1936.eko uztailean Sebastián Florentino Ubiria Ugalde zen Udal-Ikuskatzaile Albaitaria.


    ===Gogorza perratzailea===
    Gerra irabazleek egindako langile "garbiketan" postua kendu zioten.
    El 2 de abril de 1910, se acordaba ceder una parte del matadero municipal para que el Inspector de Carnes Pío Gogorza pudiera instalar un herradero de ganado vacuno, con la condición de que mantuviera el local en perfectas condiciones y no interfiriera a su vecino, Sandalio Barrenechea, que ocupaba otro local destinado a probadero de cañones.
    En mayo de 1911, Pío Gogorza abandonaría Placencia, trasladándose a Zumaia.


    ===Ubiriaren bi aldeak===
    1940/11/07an Soraluzeko Udalak plaza atera zuen lehiaketara lehiakide bakarra aurkeztu zen, Sebastián Florentino Ubiria Ugalde bera. Eta 1941/06/04an berriro izendatu zuten herriko Udal-Ikuskatzaile Albaitaria.
    En julio de 1936, figuraba como Inspector Municipal Veterinario de Placencia de las Armas. Gerra ostean kendu zuten.
    Por acuerdo municipal del Ayuntamiento de Placencia de las Armas de 7 de noviembre de 1940, se anunció la vacante de inspector Municipal Veterinario a cubrir por concurso, Concursó D. Sebastián y siendo el único solicitante, sería nombrado por el Inspector provincial Veterinario D. Miguel Bezares Sillero el 4 de junio de 1941.  


    ===1940.ko errolda===
    ===1940.ko errolda===
    Por acuerdo municipal del Ayuntamiento de Placencia de las Armas de 7 de noviembre de 1940, se anunció la vacante de inspector Municipal Veterinario a cubrir por concurso, recordando que la localidad tenía 3.218 habitantes, el sueldo anual ascendía a 2.500 pts. más 150 ptas. por reconocimiento de cerdos en las matanzas domiciliarias y un censo de 419 reses vacunas, 5 équidos, 95 asnos, 84 cerdos, 701 lanares y 2 cabras.  
    1940/11/07an Soraluzeko Udalak Udal Albaitaria posturako lehiaketa deitu zuen. Urteko soldata 2,500 pezetakoa zen, eta etxeetan hildako txerriak aztertzeagatik 150 pezeta animalia bakoitzeko.
     
    Deialdian agertzen zenez, 3.128 biztanle izateaz gain, orduan Soraluzen 419 behi, 5 zaldi, 95 asto, 84 txerri, 701 ardi eta 2 ahuntz zeuden.
     
    ===Irureko hipokaltzemia (1943)===
    1943.eko Ostiral Santua zen, eta Iruren behi bat gaizki jarri zen: giharrak gogortuta, karranpak, arnasa hartu ezinean... Herriko albaitaria kanpoan zenez, Bergarakoa deitu zuten, Vicente Camacho Jauregui (1918-2006).
     
    Albaitaria Irurera heldu zenean, konturatu zen behiak hipokaltzemia<ref>Hipokaltzemia. Odolean kaltzio gutxiegi izatea.</ref> zuela. Orduan ez ziren gaur eguneko botikak eta, baserritarren harridurarako, Vicente Camachok bizikleta-punpa eskatu zion. Errapetik haizea sartu zion, eta konpondu omen zen arazoa.




    ==Erreferentziak==
    ==Erreferentziak==
    * [https://historiadelaveterinaria.es/wp-content/uploads/2020/10/2020-10-15-TOMO-I.-A-L.pdf Diccionario de veterinarios guipuzcoanos (1831–1976) A-L]. José Manuel Etxaniz Makazaga (2020)
    * [https://historiadelaveterinaria.es/wp-content/uploads/2020/10/2020-10-15-TOMO-I.-A-L.pdf Diccionario de veterinarios guipuzcoanos (1831–1976) A-L]. José Manuel Etxaniz Makazaga (Gipuzkoako Albaitarien Legezko Elkarte Gorena 2020).
    * [https://historiadelaveterinaria.es/wp-content/uploads/2020/10/2020-10-15-TOMO-II.-M-Z.pdf Diccionario de veterinarios guipuzcoanos (1831–1976) M-Z]. José Manuel Etxaniz Makazaga (2020)
    * [https://historiadelaveterinaria.es/wp-content/uploads/2020/10/2020-10-15-TOMO-II.-M-Z.pdf Diccionario de veterinarios guipuzcoanos (1831–1976) M-Z]. José Manuel Etxaniz Makazaga (Gipuzkoako Albaitarien Legezko Elkarte Gorena 2020).

    Hauxe da oraingo bertsioa, 17:47, 14 martxoa 2022 data duena

    Albaitaritza Soraluzen

    Haragien Udal-Ikuskatzailea

    1880.ean Soraluzek, beste herri askoren moduan, Haragien Udal-Ikuskatzailea izendatu behar izan zuen. Tamainarengatik edo, herrian inoiz ez zen egon albaitari finkorik[1], behar zenean kanpotik ekartzen zen eta.

    Ikuskatzaile berri honen lana zera zen, herrian hiltzen ziren abere guztien okela aztertu eta, arazorik topa ezean, jateko baimena eman; bestela, gorpua erretzeko agintzea.

    Aurki hasi ziren albaitariek ate joka. Francisco Izaguirrek Soraluzeko alkateari idatzi zion herrian ez zela Haragien Udal-Ikuskatzailerik, eta bere burua proposatu zuen (1880/10/10). Bitartean, Udalak zinegotzi baten esku utzi zuen ardura hau. Baina Francisco Izaguirrek, jakin bezain laster, Gobernu Zibilaren aurrean Soraluzeko Udala salatu zuen, zinegotzi horrek beharrezko titulaziorik ez izateagatik (1880/10/20).

    Azkenik, 1880/10/31an Udalak plaza deitu zuen, urteko 110 pezetako soldatarekin. Eta 1800/11/29an Esteban Gallastegui Lizarralde behi-perratzaile bergararra Haragien Udal-Ikuskatzailea izendatu zuten.

    Hala ere, hamar urte geroago Francisco Izaguirrek izendapenaren aurka egin zuen, berau izendatzeko eskatuz. Eta azkenean lanpostua lortu zuen.

    Lanaren ezaugarriak

    Hildako aberren okela osasungarria zela ziurtatzeaz gain, Haragien Udal-Ikuskatzaileek bestelako lanak ere izaten zituzten: abere zentsuak egin, izurriteei aurre egin, txertaketak, Herri Osasun Batzordeetan parte hartzea... Baina postuaren betebeharren artean ez zen animaliak artatzea. Horretarako herriko "jakintsuak" erabiltzen ziren, albaitari partikularrak[2] eta inoiz ikuskatzaile beraiek, baina aparte ordainduz.

    Zerbitzu hobeak eta azkarrak emateko, Udalak nahiago zuen Haragien Udal-Ikuskatzaileak ez izatea bestelako lanik, eta herrian bizi izatea. Modu honetan, aberea hil eta ordutara emango ziren haren okela jateko baimena; bestela, azterketa egin baino lehenago kontsumi zezakeen okela, zeuzkan arriskuekin. 1899. urtean bi lagun aurkeztu ziren posturako, eta Udalak Gil Narvaiza aukeratu zuen "...lana hobeto beteko du beste inolako udalen ikuskatzailea ez delako eta, beraz, Gallasteguik baino konpromezu gutxiago ditu".

    Baina Soraluzen kobratzen zena ez zen asko, herri txikia izanik; eta, beste aldetik, Gipuzkoako herri oso aldapatsuena da. Soraluze omen zen Gipuzkoako posturik txarrenetakoa, Lezo eta Errezilekin batera[3].

    Horregatik, Soraluzen bakarrik lan egin beharrean, askotan alboko herrietako Haragien Udal-Ikuskatzaileek Soraluzeko postua eskatzen zuten osagarri gisa: Pedro Gallastegui (Bergara eta Soraluze), Ceferino Chacón (Elgoibar eta Soraluze), Victor Perosterena (Elgoibar eta Soraluze)... Eta ematen zuten zerbitzua ez zen ona: 1905/04/10ean Bruno Maiztegui Soraluzeko alkateak Udalari azaldu zion Chacón albataria arratsaldetan etortzen zela Soraluzera, eta askotan ordurako janda zeuden goizean hildako aberren erraiak; lana goizeko 10-etatik 12-tara egiteko agindu zioten, eta Chacónek uko egin zion lanari, ordu horietan Elgoibarren zegoela lanean.

    Bazen Soraluzen bertan bigarren jarduera martxan jarri zuena. Pio Gogorza albaitaria, esateko, behi-perratzaile aritu zen hiltegi zaharreko gela batean, Udalak utzitakoa.

    Bilakaera

    1930. hamarkadatik aurrera lanpostuari izen berria eman zioten, Udal Ikuskatzaile Albaitaria, beharrezko titulazioa azpimarratzeko edo. Baina betebeharrak aurrekoak ziren.

    1940. hamarkadan aldaketak izan ziren. Orduko albaitariak, Julio Tapia, jarduteko modu berria eskaini zuen: "iguala" baten truke (behi bakoitzeko 20 pezeta urteko) Soraluzen biziko zela (gutxienez urtebetez), eta dei guztiak erantzungo zituela, gau eta egun, kirurgia eta aholku zooteknikoak barne.

    Eta hurrengo urtetik aurrera lanpostuak izen berria izan zuen: Udal albaitaria.

    Sagar-errekako hiltegi berria. Baserritarrak txahalarekin

    Hiltegiak

    Haragien Udal-Ikuskatzaileak sortu zirenean, Soraluzen martxan zegoen Hiltegi zaharra, Plaza Zaharrean. Bertan hiltzen zituzten animali handiak (behiak eta idiak batez ere), txikiagoak (txerri eta ardiak) harakinek bere denda aurrean hiltzen zituzten. Eta baserritarrek baserrietan.

    Zaharra izateaz gain, osasunaren aldetik hiltegiak ez zituen gutxienekoak betetzen. Horregatik, 1950. hamarkadan Hiltegi berria eraiki zuten, Sagar-errekan.

    Eskualdetako albaitari zerbitzuak

    1988. urtean Eusko Jaurlaritzak eskualdeka antolatu zituen albaitari zerbitzuak[4]: osasun publikoa eta hiltegiak.

    Ebazpen horrek eragin zuzena izan zuen Soraluzen: orduan desagertu zen udal albaitari postua, eta hiltegi berria erabiltzeari laga zioten, eskualdeko hiltegiaren mesedetan.


    Albaitariak

    Izenak eta urteak

    Noiztik Noiz arte Izen-abizenak Postua
    1880/11/29 >>> Esteban Gallastegui Lizarralde Haragien Udal-Ikuskatzailea
    >>> 1905/03/10 Juan Francisco Izaguirre Egidazu Haragien Udal-Ikuskatzailea
    1899/10/15 1902/01/07 Gil José Antonio Narvaiza Salsamendi Haragien Udal-Ikuskatzailea
    1902/01/07 1902/02/24 Víctor María Perosterena Ydígoras Haragien Udal-Ikuskatzailea
    1902/02/24 1903/03/23 Víctor María Perosterena Ydígoras Haragien Udal-Ikuskatzailea
    1904/01/11 1904/03/14 Pedro Víctor Gallastegui Villar Haragien Udal-Ikuskatzailea
    1904/03/14 1904/04/11 Ceferino Chacón y Delgado Haragien Udal-Ikuskatzailea
    1904/06/06 1905/05/01 Ceferino Chacón y Delgado Haragien Udal-Ikuskatzailea
    1909/10/28 1909/12/10 Ceferino Chacón y Delgado Haragien Udal-Ikuskatzailea
    1910/03/02 1911/05/01 Pío Gogorza Egaña Haragien Udal-Ikuskatzailea
    1911/05/01 1915/11/24 Pedro Víctor Gallastegui Villar Haragien Udal-Ikuskatzailea
    1936/07/01 1936/09/22 Sebastián Florentino Ubiria Ugalde Udal-Ikuskatzaile Albaitaria
    1941/06/04 >>> Sebastián Florentino Ubiria Ugalde Udal-Ikuskatzaile Albaitaria
    1945/05/04 1946/10/09 Julio Tapia Vicente Udal-Ikuskatzaile Albaitaria
    1946/10/09 1947/12/17 Manuel Hipólito Ubiria Elorza Udal Albaitaria
    1947/12/17 1952 >>> Manuel Hipólito Ubiria Elorza Udal Albaitaria
    1958/05/02 1959/02/05 Tomás Arrieta Berrondo (1927-2007) Udal Albaitaria
    1959/02/05 1961/09/11 Lucas de Basterrechea y Elorrieta (1892-1969) Udal Albaitaria
    1961/09/13 1961/10/25 Tomás Arrieta Berrondo (1927-2007) Udal Albaitaria
    1961/10/23 1962/06/13 Iñaki Bengoa Echeverria (1933-2008) Udal Albaitaria
    1962/06/13 1977/12/05 Manuel Eduardo Inchaurza Garma Udal Albaitaria
    1983/07/01 1984/07/31 Iñaki Zurutuza Odriozola Udal Albaitaria
    Jose Maria Plazaola Udal Albaitaria
    Isaac Zamakola Udal Albaitaria


    Galeria

    (Handiagoa ikusteko, sakatu gainean)

    • Jose Ignacio Narvaiza (1899-1902)

      Jose Ignacio Narvaiza
      (1899-1902)

    • Pio Gogorza (1910-1911)

      Pio Gogorza
      (1910-1911)

    • Sebastian Ubiria (1936 & 1941)

      Sebastian Ubiria
      (1936 & 1941)

    • Julio Tapia (1945-1946)

      Julio Tapia
      (1945-1946)

    • Manuel Ubiria (1946-1952)

      Manuel Ubiria
      (1946-1952)

    • Tomas Arrieta (1958-1959 & 1961)

      Tomas Arrieta
      (1958-1959 & 1961)

    • Iñaki Bengoa (1961-1962)

      Iñaki Bengoa
      (1961-1962)

    • Manuel Inchaurza (1962-1977)

      Manuel Inchaurza
      (1962-1977)

    • Iñaki Zurutuza (1983-1984)

      Iñaki Zurutuza
      (1983-1984)


    Istorioak

    Ceferino Chacónen gorabeherak (1904-1905)

    Victor Perosterenak lana laga zuenean, Ceferino Chacón albaitaria Haragien Ikuskatzaile plaza eskatu zuen. Baina Victor Gallastegi bergararrak aurretik plaza bera eskatu zuenez, Udalak azken honi eman zion (1904/01/11). Urteko 125 pezeta kobratuko zituen, astean pare bat bisita egiteagatik; ezin zuen ezer kobratu hildako abereen ziurtagiriak emateagatik.

    Baina bi hilabete geroago (1904/03/14) Udalak Victor Gallastegiri plaza kendu eta Elgoibar lan bera egiten zuen Ceferino Chacóni eman zion. Agindutako ordainketa ez omen zitzaion nahikoa iritzi, eta apirilak 11an Ceferinok uko egin zion lanari. Orduan, Bruno Maiztegi alkateak soldata altzatu zion, urteko 150 pezeta.

    Hurrengo hilabeteetan gauzak ez ziren ondo egin, eta Bruno Maiztegi alkateak Udalbatzari azaldu zion (1905/04/10) albaitariak ez zuela lana ganoraz egiten: askotan arratsaldetan etortzen zen, ordurako goizean hildako abereen erraiak erabilita eta janda zeudenean. Eta ikuskaritza orduak ezarri zizkioten: goizeko 10etatik 12ak arte.

    Ceferino Chacónek bigarrenez uko egin zion lanari (1905/05/01), ezarritako ordutegia betetzea ezinazkoa izaten zitzaiolako.

    Ceferino Chacónen gorabeherak (1909)

    1909. urtean postua eskaini zioten atzera Ceferino Chacóni (1909/07/28), eta honek onartu zuen; baina gaixorik zegoenez, hasiera atzeratu zuen. Azkenean, hiru hilabete geroago Ceferinok lanpostua hartu zuen (1909/10/28), Felipe Aguirregomezcortaren alkatearen aurrean.

    Baina ez zuen asko iraun postuan, urte hartako abenduan hil zen eta (1909/12/10).

    Pio Gogorza perratzailea (1910)

    1910/03/02ean PiomGogorza izendatu zuten herriko Haragien Udal-Ikuskatzailea.

    Soraluzeko irabazpideak murritzak izanik, Pio Gogorzak Udalari eskatu zion tokimbat behi-perratokia jartzeko, eta 1910/04/02ean Udalak hiltegi zaharreko zati bat laga zion, bi baldintzekin: tokia egoera onean mantentzeko eta alboko lokalari, Sandalio Barrenecheak kainoi probaleku moduan erabilia, trabarik ez egiteko.

    Sebastian Ubiriaren bi aldiak (1936 eta 1940)

    1936.eko uztailean Sebastián Florentino Ubiria Ugalde zen Udal-Ikuskatzaile Albaitaria.

    Gerra irabazleek egindako langile "garbiketan" postua kendu zioten.

    1940/11/07an Soraluzeko Udalak plaza atera zuen lehiaketara lehiakide bakarra aurkeztu zen, Sebastián Florentino Ubiria Ugalde bera. Eta 1941/06/04an berriro izendatu zuten herriko Udal-Ikuskatzaile Albaitaria.

    1940.ko errolda

    1940/11/07an Soraluzeko Udalak Udal Albaitaria posturako lehiaketa deitu zuen. Urteko soldata 2,500 pezetakoa zen, eta etxeetan hildako txerriak aztertzeagatik 150 pezeta animalia bakoitzeko.

    Deialdian agertzen zenez, 3.128 biztanle izateaz gain, orduan Soraluzen 419 behi, 5 zaldi, 95 asto, 84 txerri, 701 ardi eta 2 ahuntz zeuden.

    Irureko hipokaltzemia (1943)

    1943.eko Ostiral Santua zen, eta Iruren behi bat gaizki jarri zen: giharrak gogortuta, karranpak, arnasa hartu ezinean... Herriko albaitaria kanpoan zenez, Bergarakoa deitu zuten, Vicente Camacho Jauregui (1918-2006).

    Albaitaria Irurera heldu zenean, konturatu zen behiak hipokaltzemia[5] zuela. Orduan ez ziren gaur eguneko botikak eta, baserritarren harridurarako, Vicente Camachok bizikleta-punpa eskatu zion. Errapetik haizea sartu zion, eta konpondu omen zen arazoa.


    Erreferentziak

    1. ↑ Udaleko idazkariaren berbatan (1880/10/27).
    2. ↑ Esateko, 1956-1961 epean Lucas de Basterrechea y Elorrieta (1933-2008) Gatzagatik Soraluzeraino aritu zen albaitari, 1961. urtean Soraluzeko Udal Albaitari izendatu zuten arte.
    3. ↑ Halaxe esaten zuen behintzat 1958. urtean Justo Mombiela jaunak, Gipuzkoako orduko Abeltzaintza Buruak.
    4. ↑ Urriaren 4eko 257/ 1988 DEKRETUA, Herri-Osasuneko Albaitaritza-Zerbitzuak egituratzezkoa.
    5. ↑ Hipokaltzemia. Odolean kaltzio gutxiegi izatea.
    "http://www.sorapedia.eus/index.php?title=Albaitariak_(eu)&oldid=27513"(e)tik jasota