«Matinerren Gerra (eu)»: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary |
No edit summary |
||
| 20. lerroa: | 20. lerroa: | ||
Uztailak 26an ''La España'' egunkariaren Baionako korrespontsalak gauza bera esaten zuen, jende guztia Parisen berrien zain zegoela, agintariek ez zieten kasu handirik egiten karlisteei ("montemolinistak"), hauek aurrera eta atzera hasi zirela eta hurrengo egunetan Euskal Herritik Espainian sartzeko asmoa zutela zabaldu zela: buruzagi batzuek zaldia eskuratu zuten!<ref>La España (1848/06/30).</ref>. | Uztailak 26an ''La España'' egunkariaren Baionako korrespontsalak gauza bera esaten zuen, jende guztia Parisen berrien zain zegoela, agintariek ez zieten kasu handirik egiten karlisteei ("montemolinistak"), hauek aurrera eta atzera hasi zirela eta hurrengo egunetan Euskal Herritik Espainian sartzeko asmoa zutela zabaldu zela: buruzagi batzuek zaldia eskuratu zuten!<ref>La España (1848/06/30).</ref>. | ||
Gerora Joaquin Julian Altzaaren paperetan agertu zenez, karlistek hiru ekintza burutu behar zuten Gipuzkoan. Lehena, Tolosaz jabetu (eta bertan gordetzen ziren probintziaren diruez), pilota partida garrantzitsua zela aprobetxatuz; bigarrena, Soraluzeko arma lantegia hartu, fusilak eskuratzeko; eta hirugarrena Hernaniko Santa Barbara gotorlekuaz jabetu, bertako ofizial baten laguntzaz<ref>La España (1848/07/01).</ref>. | |||
===Ekainak 27koak=== | ===Ekainak 27koak=== | ||
Ekainak 27eko iluntzean hainbat karlista bildu zen Oñatin. Kantu eta berotasun artean, taldea osatu zuten. Madrilgo egunkari baten arabera<ref>El Heraldo (1848/07/02).</ref>: Saturnino izeneko ofizial karlista ohia, Martin Arburu abade eta karlista sutsua, Donostian preso izan | Ekainak 27eko iluntzean hainbat karlista bildu zen Oñatin. Kantu eta berotasun artean, taldea osatu zuten. Madrilgo egunkari baten arabera<ref>El Heraldo (1848/07/02).</ref>: Saturnino Ramirez ebanista eta izeneko ofizial karlista ohia, Martin Arburu abade eta karlista sutsua, Donostian preso izan zena azpilanak egiteagatik, honen iloba bat, Gasteizko Esteban de Larrañaga ofizial karlista ohia... | ||
===Ekainak 28koak=== | ===Ekainak 28koak=== | ||
Biharamunean, egunsentiko bostetan, talde hau Osintxun agertu zen Soraluzerako bidean, bertako lantegietan armak eskuratzeko asmoarekin. | Biharamunean, egunsentiko bostetan, talde hau Osintxun agertu zen Soraluzerako bidean, bertako lantegietan armak eskuratzeko asmoarekin. | ||
Ordurako 50 bat gizoneko taldea osatua zuten. Madrilgo prentsak zabaldu zuenez<ref>El católico (1848/06/30), El popular (1848/07/01). | Ordurako 50 bat gizoneko taldea osatua zuten, Saturnino Ramirez ebanista buru zutela. Madrilgo prentsak zabaldu zuenez<ref>El católico (1848/06/30), El popular (1848/07/01).</ref>, 14 Oñatikoak ziren, Soraluzeko beste 12, Bergarako 6 eta beste 11 Arrasatekoak, herriko alprojenak omen. Hauetaz gain bi abade, Oñatiko Beltran izeneko bat, txapeltxarrien<ref>Sic. Txapeltxuriak agian?</ref> ofizial bat, Arrasateko Echagibel anaiak, karlista ofizial ohiak... | ||
</ref>, 14 Oñatikoak ziren, Soraluzeko beste 12, Bergarako 6 eta beste 11 Arrasatekoak, herriko alprojenak omen. Hauetaz gain bi abade, Oñatiko Beltran izeneko bat, txapeltxarrien<ref>Sic. Txapeltxuriak agian?</ref> ofizial bat, Arrasateko Echagibel anaiak, karlista ofizial ohiak... | |||
"Konstituzioa eta Carlos VI" aldarrikatu ostean, Soraluzeko bidean bertako bi guardia zibil eta beste bi artillero preso hartu omen zituzten, baina ihes egiterakoan askatu behar izan zituzten. | "Konstituzioa eta Carlos VI" aldarrikatu ostean, Soraluzeko bidean bertako bi guardia zibil eta beste bi artillero preso hartu omen zituzten, baina ihes egiterakoan askatu behar izan zituzten. | ||
Berria jakiterakoan, Soraluzeko alkateak eta epaileak herritar batzuk bildu zituzten eta atzetik irten zitzaien, baina alferrik, ordurako karlistek Elosua aldera jo izan zutelako. Baina ez omen zuten inongo herritan inolako laguntzarik lortu. | Berria jakiterakoan, Erret Lantegiko zuzendariak defentsa antolatu zuen bitartean, Soraluzeko alkateak eta epaileak herritar batzuk bildu zituzten eta atzetik irten zitzaien, baina alferrik, ordurako karlistek Elosua aldera jo izan zutelako. Baina ez omen zuten inongo herritan inolako laguntzarik lortu. | ||
Arrasaldeko bostetan Gasteiztik abiatu zen infanteria batailoi bat, eta zaldizko batzuk ere, Bergara eta Oñati artean banatzeko eta matxinoak akabatzeko nonnahi. Tolosatik ere soldaduak eta goardia zibilak abiatu ziren. Indar guzti hauen buruan Iturbe jenerala zegoen. | Arrasaldeko bostetan Gasteiztik abiatu zen infanteria batailoi bat, eta zaldizko batzuk ere, Bergara eta Oñati artean banatzeko eta matxinoak akabatzeko nonnahi. Tolosatik ere soldaduak eta goardia zibilak abiatu ziren. Indar guzti hauen buruan Iturbe jenerala zegoen. | ||
| 64. lerroa: | 65. lerroa: | ||
[[Fitxategi: Joaquín_Julián_Altzaa._Erretratua.jpg | thumb | left | 300px | Joaquin Julian Altzaa jenerala]] | [[Fitxategi: Joaquín_Julián_Altzaa._Erretratua.jpg | thumb | left | 300px | Joaquin Julian Altzaa jenerala]] | ||
==''Matinerren'' gerra: Euskal Herrikoak== | ==''Matinerren'' gerra: Euskal Herrikoak== | ||
1848.ko udan karlistek beste partida batzuk antolatu zituzten | Karlistek Gipuzkoan antolatutako hiru ekintzek porrot egin zuten: Tolosan ez zuten ezer lortu, Soraluzekoa ez zen ondo bukatu eta Hernanikoan ere ez zuten arrakastarik izan. | ||
Gipuzkoaz gain, 1848.ko udan karlistek beste partida batzuk antolatu zituzten Nafarroan, baina hemen ere arrakasta gutxirekin. | |||
Ekainak 27an Iruñean jakin zen Erro xantreak (izen bereko jeneral karlistaren anaia) alde egin zuela; Zubiri brigadierra Frantziatik etorri zela eta, partida osatuta, Erro ibarran armak biltzen ari zela; eta Karraskal aldean beste partida bat agertu zela. | Ekainak 27an Iruñean jakin zen Erro xantreak (izen bereko jeneral karlistaren anaia) alde egin zuela; Zubiri brigadierra Frantziatik etorri zela eta, partida osatuta, Erro ibarran armak biltzen ari zela; eta Karraskal aldean beste partida bat agertu zela. | ||
| 74. lerroa: | 77. lerroa: | ||
Gareseko buruzagiak, bere aldetik, bertako eta inguruko hainbat gazte desagertu zirela, dudarik gabe partidaren bat osatzeko asmoz. Gareseko hamar gazte atxilotu zituztela. Iruñatik ere esan zuten bertako zein Obanoseko eta Huarteko gazte batzuk desagertu zirela, Frantziara joateko arma era munizioen bila. | Gareseko buruzagiak, bere aldetik, bertako eta inguruko hainbat gazte desagertu zirela, dudarik gabe partidaren bat osatzeko asmoz. Gareseko hamar gazte atxilotu zituztela. Iruñatik ere esan zuten bertako zein Obanoseko eta Huarteko gazte batzuk desagertu zirela, Frantziara joateko arma era munizioen bila. | ||
Matxinadaren aurkakoa izanda ere, Joaquin Julian Altzaa jenerala<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Joaqu%C3%ADn_Juli%C3%A1n_Altzaa Joaquín Julián Alrzaa]. Wikipedia (euskaraz).</ref> Gipuzkoara etorri zen matxinoak gidatzeko asmoarekin, baina Antonio Urbiztondok preso hartu eta zuzenean fusilatu zuen, Zaldibian, uztailak 3an. | Matxinadaren aurkakoa izanda ere, Joaquin Julian Altzaa jenerala<ref>[https://eu.m.wikipedia.org/wiki/Joaqu%C3%ADn_Juli%C3%A1n_Altzaa Joaquín Julián Alrzaa]. Wikipedia (euskaraz).</ref> Gipuzkoara etorri zen matxinoak gidatzeko asmoarekin, baina Antonio Urbiztondok preso hartu, zekarren dokumentazioaz jabetu eta zuzenean fusilatu zuen, Zaldibian, uztailak 3an. | ||
Alzaa jeneralaren erailkerarekin itzali zen gerraren garra Euskal Herrian. | Alzaa jeneralaren erailkerarekin itzali zen gerraren garra Euskal Herrian. | ||
20:08, 24 urtarrila 2022(e)ko berrikuspena
Matinerren gerra: hasiera
Lehen karlistada (1833-1840) karlisten porrotarekin bukatu zen.
1845.ean Carlos Maria Isidrok[1], karlisten CarlosV.a erregeak, abdikatu zuen eta koroa seme zaharrenak hartu zuen, Carlos Luis Borboiko eta Bragantzakoa[2], Carlos VI.a moduan ezagutua. Errege titulua baino, gehiago erabili izan zuen Montemolingo kontea izena.
Espainia ahulduta zegoen, eta bertako politikan Frantzia eta Britainia Handia eskua hartzen ari ziren. Frantziako erregea, Orleanseko Luis Felipe, Espainiako Isabel II.aren aldekoa zen, eta mugak zein inguruko karlistak zaintzen zituen, zer gerta ere. Ingalaterran Lord Palmerson zen lehen ministroa, Espainian eragin nahi zuela karlistak bultzatuz.
1846.eko amaieran Carlosek gerraren aldeko manifestua argitaratu zuen, Carlos VI eta konstituzioa aldarrikatuz Bakea eta Foruak beharrean. Gero, Londresera joan zen eta handik gutxira Matinerren Gerra[3] (1846-1849) hasi zen, Euskal Herritik kanpo Bigarren Karlistaldia bezala ezaguna.
Gerra 1846ko irailean Katalunian hasi zen, eta Galiziara ere zabaldu zen. Baina Euskal Herrira, berriz, oraindik ez.
Matxinatuak gerrilla erara antolatu ziren, eta hainbat ekintza egin armada isabelinoen aurka, baina benetako eraginik gabe: 2.000 gerrillari ari ziren 40.000 soldaduren aurka.
1848ko Soraluze inguruko gertakizunak
Zurrumurruak
1848ko otsailean iraultza izan zen Frantzian, eta erregea kendu zuten, Bigarrengo Errepublika ezarriz. Hurrengo hilabetetan egoera ez zen normaldu, eta Frantziako begi guztiak Parisera begira zeuden.
Uztailak 26an La España egunkariaren Baionako korrespontsalak gauza bera esaten zuen, jende guztia Parisen berrien zain zegoela, agintariek ez zieten kasu handirik egiten karlisteei ("montemolinistak"), hauek aurrera eta atzera hasi zirela eta hurrengo egunetan Euskal Herritik Espainian sartzeko asmoa zutela zabaldu zela: buruzagi batzuek zaldia eskuratu zuten![4].
Gerora Joaquin Julian Altzaaren paperetan agertu zenez, karlistek hiru ekintza burutu behar zuten Gipuzkoan. Lehena, Tolosaz jabetu (eta bertan gordetzen ziren probintziaren diruez), pilota partida garrantzitsua zela aprobetxatuz; bigarrena, Soraluzeko arma lantegia hartu, fusilak eskuratzeko; eta hirugarrena Hernaniko Santa Barbara gotorlekuaz jabetu, bertako ofizial baten laguntzaz[5].
Ekainak 27koak
Ekainak 27eko iluntzean hainbat karlista bildu zen Oñatin. Kantu eta berotasun artean, taldea osatu zuten. Madrilgo egunkari baten arabera[6]: Saturnino Ramirez ebanista eta izeneko ofizial karlista ohia, Martin Arburu abade eta karlista sutsua, Donostian preso izan zena azpilanak egiteagatik, honen iloba bat, Gasteizko Esteban de Larrañaga ofizial karlista ohia...
Ekainak 28koak
Biharamunean, egunsentiko bostetan, talde hau Osintxun agertu zen Soraluzerako bidean, bertako lantegietan armak eskuratzeko asmoarekin.
Ordurako 50 bat gizoneko taldea osatua zuten, Saturnino Ramirez ebanista buru zutela. Madrilgo prentsak zabaldu zuenez[7], 14 Oñatikoak ziren, Soraluzeko beste 12, Bergarako 6 eta beste 11 Arrasatekoak, herriko alprojenak omen. Hauetaz gain bi abade, Oñatiko Beltran izeneko bat, txapeltxarrien[8] ofizial bat, Arrasateko Echagibel anaiak, karlista ofizial ohiak...
"Konstituzioa eta Carlos VI" aldarrikatu ostean, Soraluzeko bidean bertako bi guardia zibil eta beste bi artillero preso hartu omen zituzten, baina ihes egiterakoan askatu behar izan zituzten.
Berria jakiterakoan, Erret Lantegiko zuzendariak defentsa antolatu zuen bitartean, Soraluzeko alkateak eta epaileak herritar batzuk bildu zituzten eta atzetik irten zitzaien, baina alferrik, ordurako karlistek Elosua aldera jo izan zutelako. Baina ez omen zuten inongo herritan inolako laguntzarik lortu.
Arrasaldeko bostetan Gasteiztik abiatu zen infanteria batailoi bat, eta zaldizko batzuk ere, Bergara eta Oñati artean banatzeko eta matxinoak akabatzeko nonnahi. Tolosatik ere soldaduak eta goardia zibilak abiatu ziren. Indar guzti hauen buruan Iturbe jenerala zegoen.
Ekainak 29koak
Egunsentian irten ziren Gasteiztik Agurain, Kanpetzu, Arana eta beste hainbat tokitara miñoien destakamendu bat, beste bat guardia zibilena, eta zaldizko batzuk. Bere aldetik, Arabako Aldundia miñoien taldea beste 100 gizonekin osatzeko lanetan ari zen.
Bergara inguruan zazpi guardia zibileko talde batek matxinoak topa zituen baserri batean. Elkarri tiroka egin ostean, matxinoek Deskarga aldera jo zuten. Guardia zibilez gain, atzetik jarraitzen zitzaien Bergara, Elgoibar eta beste herrietako herritarrak, agintariek emandako armez hornituta. Honetaz gain, agintariek zaintzaile-taldeak eratu zituzten herrietan.
Matxino batzuk Arantzazuko mendietara joan ziren aterpe bila, baina Felipe Jauregi mikeleteen buruzagia (Jauregi artzaiaren iloba) gertutik ibili zen eta, borroka labur baten ostean, bost matxino atxilotu zituen eta beste bat hilik suertatu zen.
Iluntzean bost matxinatuk amore eman zuten Oñatin, eta barkamena eskatu zioten Baskongadetako kapitain orokorrari.
La España egunkariaren arabera, hamar matxino irten ziren Arrasatetik etaegun honetan bost harrapatu zituzten (Arantzazukoak?) eta beste bostak barkamena eskatu zuten (Oñatikoak?).
Ekainak 30ekoak
Biharamunean, ekainak 30an, beste hamaika matxinok amore eman zuten Gasteizen, barkamena eskatuz[9].
Uztailak 2koak
La España egunkariak, besteak beste, eguneko berrien laburpena bertsotan ematen zuen egunero. Uzrailak 2koan Soraluze aipatzen zen[10]:
Jatorrizko letra Euskaraz Hoy que han alzado en Placencia
cierto abatido estandarte,
del inglés con anuencia,
Treinta, según dice el parte,
y algunos más... en conciencia.Gaur Soraluzen altxatu dute
halako ikurrin eroria,
ingelesaren oniritziaz[11],
Hogeita hamarrek, berriek diotenez,
Eta beste batzuk gehiago... egia esateko.
Matinerren gerra: Euskal Herrikoak
Karlistek Gipuzkoan antolatutako hiru ekintzek porrot egin zuten: Tolosan ez zuten ezer lortu, Soraluzekoa ez zen ondo bukatu eta Hernanikoan ere ez zuten arrakastarik izan.
Gipuzkoaz gain, 1848.ko udan karlistek beste partida batzuk antolatu zituzten Nafarroan, baina hemen ere arrakasta gutxirekin.
Ekainak 27an Iruñean jakin zen Erro xantreak (izen bereko jeneral karlistaren anaia) alde egin zuela; Zubiri brigadierra Frantziatik etorri zela eta, partida osatuta, Erro ibarran armak biltzen ari zela; eta Karraskal aldean beste partida bat agertu zela.
Ondorioz, soldaduak gotorlekueran biltzeko agindu zuten, eta herritan atxilotuta zeudenak Iruñera ekartzeko. Gainera, setio egoera iragarri zuten eta Sanferminak bertan behera laga zituzten.
Ekainak 29an, Ortigosa brigadierra Lizarratik zioen Riezun berrogei gizoneko partida agertu zela, bi buruzagiekin, eta pattarra erosi eta ordaindu ostean Jaitz[12] aldera jo zutela, mugarako bidean seguru asko.
Gareseko buruzagiak, bere aldetik, bertako eta inguruko hainbat gazte desagertu zirela, dudarik gabe partidaren bat osatzeko asmoz. Gareseko hamar gazte atxilotu zituztela. Iruñatik ere esan zuten bertako zein Obanoseko eta Huarteko gazte batzuk desagertu zirela, Frantziara joateko arma era munizioen bila.
Matxinadaren aurkakoa izanda ere, Joaquin Julian Altzaa jenerala[13] Gipuzkoara etorri zen matxinoak gidatzeko asmoarekin, baina Antonio Urbiztondok preso hartu, zekarren dokumentazioaz jabetu eta zuzenean fusilatu zuen, Zaldibian, uztailak 3an.
Alzaa jeneralaren erailkerarekin itzali zen gerraren garra Euskal Herrian.
Matinerren gerra: bukaera
1848. urtea oso txarra izan zen matxinatuentzat. Euskal Herriko porrotaz gain, Narváezek kontrolatu zuen matxinada Galizian, eta Fernando Fernández de Córdovak, bertoko kapitain jenerala zenak, kataluniarrak menderatu zituen.
Ofizialki matxinada 1849ko maiatzaren 14ean amaitu zen, frantziar tropek oinordeko karlista atxilotzean. Ekainean, amnistia eman zieten karlistei, eta erbesteratuak itzuli egin ziren. Guztira, gudan 3.000 eta 10,000 hildako artean izan ziren.
Erreferentziak
- ↑ Karlos Maria Isidro Borboikoa. Wikipedia (euskaraz).
- ↑ Karlos Luis Borboiko eta Bragantzakoa. Wikipedia (euskaraz).
- ↑ Matinerren Gerra. Wikipedia (euskaraz)
- ↑ La España (1848/06/30).
- ↑ La España (1848/07/01).
- ↑ El Heraldo (1848/07/02).
- ↑ El católico (1848/06/30), El popular (1848/07/01).
- ↑ Sic. Txapeltxuriak agian?
- ↑ El Heraldo (1848/07/02).
- ↑ La España (1848/07/02)
- ↑ Lord Palmerson.
- ↑ Salinas de Oro, Nafarroa.
- ↑ Joaquín Julián Alrzaa. Wikipedia (euskaraz).