Konbentzioaren Gerra (eu)

(1789-1793) Gerra aurreko urteak

Frantziako Iraultza

XVIII. mende bukaeran Frantzian ez zen girorik: uzta txarrak, lan falta, gosea, oldarraldiak... Luis XVI.ak 1789.eko maiatzean Batzar Orokorrak (États Généraux) deitu zituen.

Bertaratuak (kapareak, elizgizonak eta gainontzekoak) ez ziren ados jartzen, eta 1789.eko uztailak 14ean, Parisko herritarrek Bastilla erret espetxea hartu zuten. Egun horretan hasi zen Frantziako Iraultza. Aurki feudalismoaren bukaera, elizaren pribilejioa kentzea, erret konstituzioa... etorri ziren eta kanpotik Austria, Prusia... Frantziaren kontrako gerra hasi zuten.

1792.eko irailean frantsesak egundoko garaipena lortu zuten, Valmyn, eta errepublika aldarrikatu zuten. 1793.eko urtarrilak 21ean gillotinatu zuten.

Orduan Frantziako kontrako elkartea handitu zen, Britainia Handia, Portugal eta Espainia bildu zirela. Azken hau oso haserre zegoen, Frantziako eta Espainiako erregeak Borboiak ziren eta, beraz, "lehengusuak". Konbentzioaren Gerra hasi zen

Soraluzeko abade frantsesak

Gehiago jakiteko, sakatu hemen.

1791. urtean Frantziako Errepublika Elizaren kontra hasi zen. Hainbat abade eta prailek erbesteratu ziren, haietako asko Espainiara.

Soraluzera hiru abade euskaldun etorri ziren (1791). Eta Espainiako gobernuak meza ematea debekatu zienean, Udalak eta gainontzeko abadeek salbuespena egiteko eskatu zuten, oso lan mesedegarria egiten zutelako.

(1793-1794) Gerraren lehen urtea

Soraluzeko hiru konpainiak

Soraluzen hiru konpainia eratu ziren, errepublikar frantsesei aurre egiteko. Hirugarren konpainiaren kapitaina Manuel Silvestre de Mendiola Yturralde (Soraluze, 1775/01/01 - 1856/03/28) izan zen. Maisu kainoigilea, politikan nabarmendu zen: Gipuzkoako diputatu orokorra (Hondarribia 1802), Eibarko alkatea (1805), berriro ditutatu orkorra (Errenteria 1814). Diputazioak Fernando VII.ari armak oparitu zizkionean, berak parte hartu zuen. Josefa Zumaran Lizaranzu andrearekin ezkondu zen, Eibarren (1804/09/12). Josefa Soraluzen hil zen (1855/04/13).

Gerraren bilakaera

1793.eko apirilean Espainiako gudarostea Roselló (Katalunia) inbaditu zuen, garaipenak lortuz eta hainbat gotorleku hartu.

Pirineetako beste aldean, muga inguruan borroka txikiak izan ziren, baina eragin handirik gabe.

Bestela izan zen 1794.ean. Frantziako Errepublikak egundoko errekrutamendua egin ostean, erasora pasa zen bi aldetan.

(1794-1795) Errepublikarrak Gipuzkoan

Martxoan Filipinetako Konpainiak bertan behera utzi zuen bere jarduera, tartean Erret Lantegien kudeaketa. Ondorioz, Soraluzeko armagileak lan (eta diru) barik geratu ziren.

Uztailan hasi ziren erasoak: Nafarroako iparra hartu zuten lehena (Elizondo eta Doneztebe), Hondarribia gero eta abuztuak 3an, defendatzeko indarrik ez zuenez, Donostiak ateak pare-parean zabaldu zizkien.

Nafarroako erregeordea eta mugako gudarostearen jeneral burua zen Colomerako kondeak gidatutako 4.000 laguneko gudarosteak gogor ekin zien frantsesei Tolosan, baina abuztuaren 9an atzera egin zuen Lekunberrira.

Julian de Churrucaren espedizioak

Donostia kapitulatu zuela jakiterakoan, Julián de Churruca Mutrikuko alkateak bertako zein inguruko 400 gizon bildu zuen eta Soraluzeraino eraman zituen bertan armatzeko asmoz, gero Colomerako kondearen gudarostearekin bat egiteko.

Soraluzera abuztuak 10ean heldu ziren, baina bertan ez zuten armarik aurkitu, ez eta inolako langilerik ere, egun horretan bertan alde egin zutelako, frantsesek fusilatukomzituzten beldur.

Orduan, Julian de Churrucak gertatukoaren agiria eskatu zuenez, herriko eskribaua zen Manuel Antonio de Larreateguik akta modukoa jaso zuen, Julian berak eta Joaquin Lorenzo de Lascurain Soraluzeko alkateak sinatu zutena.

Egun batzuk geroago, Julianek jakin zuen Altzolako biltegietan Soraluzetik bidalitako arma multzoa zegoela, frantsesek bahitua. Abuztuak 18ko iluntzean bertaratu zen bere saldoarekin eta, nahiz eta frantsesak Debako bidean zeudela zabaldu, biharamunean denak jaso zituen. Bide batez Elgoibarren zeuden beste armak ere jaso zituen, frantsesek Tolosara bidaltzeko agindu zutela.

Frantsesen zigor espedizioak

Hainbat tokitan, Azpeitia eta Deba esateko, errepublikarren aldekoak agertu ziren. Baina frantsesek babestu ezin zutenez, irainak eta erasoak jasan zituzten.

Jakin zuenean, Pinet gudaroste buruak lau herri erretzea agindu zuen. Beraz, hiru batailoi irten ziren Tolosatik abuztuak 27an. Errezil, Azpeitia, Azkoitia eta Elgoibar pasa ostean, beti etsaien kontra borrokatan, 29an Eibarrera heldu eta su eman zioten; gauza bera egin zuten Ermuarekin.

Soraluzen, bitartean, Domingo de Zarandona polbora eta jaurtigaiak ezkutatu zituen, frantsesek ez topatzeko. Espero bezela, frantsesek Soraluzera pasa ziren 29an bertan, baina ez zuten polbora eta jaurtigaiak topa. Hala ere, ez zen falra zer apurtu eta zer erre, tartean Mariaren Sorkunde Guztiz Garbiaren kofradiaren Sortze, Kontu eta Bisiten liburu zaharra.

Soraluze atzean lagata, Bergara, Antzuola, Urretxu eta Ordiziatik Tolosara itzuli ziren, abuztuak 31ko iluntzean heldu zirela.

Bitartean Shilt, beste batailoi batekin, kostaldera abiatu zen, eta Ondarroa eta Berriatuari su eman zien.

Azaroak 29an frantsesek atzera egin zuten bidea, Antzuolatik Berfaran sartuz. Eta orduan herria harpilatu zuten.

Azpeitia, neguko gotorlekua

Bergararik itzuleran, Azpeitia eta Azkoitiaz jabetu ziren, eta bertan ezarri zuten eskumako gudarostea negua pasatzeko, hartuezineko gotorlekua zelakoan.

Azkoitia-Azpeitia hobeto zaintzeko asmoz, Crespo jeneral espainiarra Elosuan geratu zen, eta kanpamentu bat eratu zuen Muskiritsu mendian, Elosua eta Elgoibar artean.

Negu hartan fronte lerroa modu honetan geratu zen Euskal Herrian: Itziarretik hegoaldera Debarroa eta Urola arroaren artean, eta gero Sakanatik Orreagaraino. Lekunberri eta Gorriti inguruan borrokak izan ziren.

Momentu hartan 6.000 lagunek osatzen zuten Frantziako gudarostea, eta hurrengo hilabeteetan negu arroparen faltak, janari faltak, bizitokien egoera eskasak eta negua berak ederki kaltetu zuten. Tifus izurria izan zen, eta Moncey jeneralak milaka soldadu galdu zituen.

Gipuzkoan bi Aldundi

1794.eko abuztuan frantsesak Donostian sartzerakoan, Gipuzkoako Aldundiak ez zuen Espainiara alde egin, Godoy lehen ministroak nahi bezela. Aldiz, Getarian geratu zen, eta handik Gipuzkoako independentzia aldarrikatu zuen. Batzar Nagusia deitu zuten, baina herri batzuk ez ziren agertu ere egin.

Frantziako Errepublikari bake negoziazioa eskatu zioten, baina honek abuztuan 23an lurralde konkistatutzat jo zuen eta bi egun geroago 46 batzarkide espetxeratu zituzten eta Baionara eraman. Bi lagun geratu ziren libre bakarrik, Joaquin Barroeta-Zarauz Aldamar diputatua eta Fernando Etxabe-Asu Romero diputatu nagusia, negoziatzen jarraitzeko. Baina abuztuak 29an errepublikarrek Eibar erre zutenean bide hori zapuztu zen zeharo.

1794.eko irailaren 1ean, frantsesek ez okupatutako udalerriek Batzar Nagusia egin zuten Arrasaten, gerra antolatzeko: Soraluze, Mutriku, Elgoibar, Eibar (bi ordezkari), Elgeta, Bergara (3), Antzuola, Arrasate (3), Aretxabaleta, Eskoriatza, Gatzaga, Oñati (2), Legazpia, Urretxu, Zumarraga, Segura eta Zegama. Batzar Nagusi honetan biharren Aldundia aukeratu zuten, probintzia ordezkatzeko.

(1795) Frantsesen oldarraldia

Udaberriarekin soldadu frantses gehiago heldu ziren, eta 1795.eko ekainaren bukaeran hiru dibisio eratu zuten berriro.

. La division que se encontraba en Azpeitia, camino de Deva y Guetaria, entró en Vizcaya por Elgoibar, y como los españoles recibieron la orden de retirarse, no encontró dificultad alguna en conquistar el Señorío sin haver disparado un fusilazo

Le 20 du même mois (floreal), le général Marbot exécuta avec succès une entreprise contre un camp que les Espagnols avaient établi sur la montagne de Marquirnechu, entre Elosua et Elgoybar. Tandis que le général de brigade Raoul, avec les troupes d’Iziar, inquiètâit l’ennemi sur les bords de la va, deux colonnes sorties d’Aspeytia atlaquèrent le camp a cinq heures du matin. Une brume épaisse, qui dérangea l’ordre des mouyemens, sauva une partie des ennemis , dent vingt furent: tués et cinquante faits prisonniers, Les tentes et les autres effets de campement devinrent la proie des Français, Le général Schilt, qui commandait une dés deux colonnes^s’égara dans sa retraite et gagna Eîgoybar croyant arriver à Ascoytia; il se dégagea avec beaucoup de'valeur et rentra sans perte dans ses quartiers.

Le 21 prairial... (eta geroago)... L’armée espagnole de Guipúzcoa, forte de quinze mille hommes, fut réduite en peu de tems à moins de neuf mille, par la désertion habilement provoquée des Guipuzcoâns et des Biscayens.

Cette armée occupait Elòsua, Bergara, et s’étendait sur les rives de la Dévâ, dont le passage était défendu par dés redoutes garnies de canons ; elle était sous les ordres du lieutenant-général Crespo. Ce mouvement combiné avait pour objet d’enlever le corps Espagnol qui occupait Elosua ; mais Crespo , prévenu à teins de la marche des Français , effectua sa retraite, le 11 (messidor) au matin, y par Villaréal gagna Salinas. Cependant le général Crespo , apres l’abandon des bords de la Deva, avait pris position à Salinas de Guipuzcoa , et pour éviter un nouvel investissement, il fit occuper les hauteurs d’Elgueta jusqu 'au mont San Antonio et les points de SatuI et de Tellerant, qui semblaient lui assurer les debouchés de la Biscaye et de la Navarre. (191 orrialdea)

Lana faltan egoera larria zenez, 1795.ean Soraluzeko Udalak garia ekarri zuen, Antoine de Betbeder merkatariari erosita.

(1795) Gerra bukaera

Le 30 thermidor , les troupes se mirent en marche pour retourner en France. Apres un court séjour à Bayonne y elles défilèrent successivement, une partie vers l’armée des côtes de l’Océan , et l’autre vers les Pyrénées orientales. St.-Sébastien ne fut remis aux Espagnols que le 2 vendémiaire an 4

Gerra ostekoak

Eibar berreraikitzeko laguntzak

1796.ean Barzar Nagusia egin zen Seguran eta, besteak beste, Eibarren erreketa eta berreraikitzeaz aritu ziren. Ostean, Aldundiak Eibar inguruko herriei dirulaguntzak eskatu zizkien Eibar berreraikitzeko.

Erantzunak denetarikoak izan ziren. Soraluzeko Udalak laguntza ukatu zuen:

"Ondasun propioen gainbehera eta zerga eskasak direla, hurrengo azaroaren 1.erako ezin dut inolako kopururik eman".

Garia ordaintzekoak

1832. urtean oraindik ordaindu gabe zegoen 1795.ean Antoine de Betbederrek Soraluzera bidalitako garia, nahiz eta oinordezkoek behin era berriz erreklamatu. Oinordekoak Baionako hiru lagun ziren, Francisco de Larralde Betbeder (Pedro Larralde eta Marie de Betbederren semea, eta beraz Antoineren biloba), eta bi anaia, Bernardo eta Miguel d'Arcangues.

Erreferentziak

• Mémoires sur la dernière guerre entre la France et l'Espagne dans les Pyrénées Occidentales. Citoyen Beaulac (Paris 1801).