Ondare txikia. Balkoiak (eu)

Etxeek, eraikinek, hutsuneak izaten dituzte hormetan, oinarrizko bi funtzioekin: barrukoa argitu, kanpoko argitasunari bide emanez, eta barruko gelak egurastu, barne kiratsak aire freskoaz ordezkatuz. Bi funtzio hauei hirugarren bat gehitu behar zaie, barrituk kanpokoa ikustea.

Leihoak asmatu ziren horretarako, txikiak gainera: neguan leiho handiek beroari ihesbide ederra ematen zioten, eta udako partean alderantziz. Puntu hauek pobreei eragiten zieten bereziki, eta leihoen kopurua eta tamaina maila sozialaren erakusleak bihurtu ziren.

Eta orduan balkoiak sortu ziren, leiho handiek baino hobeto adierazten zutela etxejabeen maila soziala eta ondasuna.

Soraluzeko balkoiak aztertzerakoan hiru punturi begiratuko diogu: atea, plataforma eta sareta (edo erreja).

Ateak

Ateei dagozkienez, garai bateko balkoiek bi orriko ateak zituzten, beiradunak. Jabeen ondasunen arabera, ate hauek landuagoak izan zitekeen, baina orokorrean nahikoa sinple izaten ziren.

Inoiz, ate hauek bikoitzak ziren, hotzaz babesteko. Guar egunean kanpoko ateak desagertu badira ere, Udaletxeko balkoietan oraindik nabarmentzen da haiek utzitako tokia.

Ate arruntez gain, balkoi barrokoen ateak daude. Ate bikoitzaren goiko aldean bi lehiatila dute, gelak aireztatzeko ateak zabaldu barik (eguraldi eskasa egiten duenean, edo eguzki gehiegi, edo…).

Soraluzen pare bat adibide daukagu: Intxaurdieta etxeko balkoien ateak egur landua dute, eta Zupide jauregikoak, berriz, soilagoak dira, perfil laukia dute eta.

Plataformak

Hasierako balkoiek ez zuten plataformarik, zoru arteko leiho luzeak ziren. Gerora etorri ziren plataformak, etxeko biztanleei kanpora irtetzeko aukera ematen zietenak.

Plataformarik gabeko adibide barrokoak dira, esateko, Abadetxekoak, Intxaurdieta etxekoak, Zupide jauregikoak, Mendikute jauregikoak...

Plataformak egiteko modi asko izan dira. Zaharrena, horman sartutako harrizko hagak erabiltzen duena, gero haien gainean plataforma zabaltzeko. Harrizkoak egiteko dirurik ez zenean, egurrezkoak erabiltzen ziren. Soraluzen ez dago harrizko plataformarik, baina bai egurrezko asko, XX mende arte erabili izan ziren eta.

Berpizkunde garaian hasita, forjazko kaiolak erabiltzen hasi ziren harrizko plataformen ordez. Merkeagoak izateaz gain, eraikitzeko askoz errazagoak ziren, horma barrutik etorri beharrean gainean josi daitezke eta. Forjazko kaiola hauen gainean harlauza zabalak jartzen ziren plataforma osatzeko. Azkenik, eta pisuari eusteko, balkoi azpian forjazko euskarriak jartzen zitzaien. Forjazko balkoi hauek, bai ala bai, forjazko sareta izaten zituzten.

Soraluzen mota hauetako geratzen diren balkoi bakarrak Udaletxekoak dira. Forja oso landua dute. Honetaz gain, Santa Ana kaleko 6. zenbakian balkoi baten plataforma geratzen da, harlauza eta euskarri gabekoa; bere motan bakarra da, forja oso sinple erabiltzen du eta.

Mota honetako beste balkoiei plataforma aldatu zitzaien aspaldi, porlanaz betetzen; gehienetan forjako euskarriak eta sareta gorde izan dute. Etxaburueta 4, Santa Ana 7...

Saretak (errejak)

Balkoien errejak burnizkoak edo egurrezkoak izan zitezkeen. Erabiliko materiala, askotan, plataformarekin lotuta dago.

Burdinezko saretak

Kalitate gorenekoak forjatuak dira. Soraluzen bilduma polita dago: Udaletxea, Abadetxea, Intxaurdieta, botika etxea, valero etxea… Gehienak XVII eta XVIII mendekoak dira.

XIX eta XX mendetan eredu industrialagoak eta merkeagoak zabaldu ziren. Batzuk fundidozkoak (Abadetxea, Santa Ana 2), beste batzuk flejez egindakoak (Gabolats zubiko etxeak, Atxuriko etxe industrialak), baina gehienak kuadradiloz egindakoak (Kalebarren osoa, Batzokia).

Egurrezko saretak

Burnizkoen imitazioak dira, baina material pobreago batean.

Hemen ere mailak daude. Gorenekoak torneatutakoak dira, burdin forjatuen sareten kopia. Soraluzen dauden egurrezko sareta gehienak mota honetakoak dira.

Apalagoak ziren kuadradillokoak; aipagarriak dira Zupide jauregikoak.

Azkenik oholezko saretak zeuden. Hemen ere sareta forjatuen antza eman nahi izaten zitzaien, eta oholak trokelatzen edo profilatzen ziren. Sistema merkeena izanik, garai batean oso zabalduta zeuden; baina maila ekonomikoa gora etortzearekin batera hainbat "hobekuntza" egin izan ziren etxeetan eta ia guztiak desagertu dira. Adibide polita geratu zaigu Kalebarren 5 etxean, baina atzeko etxaurrean, Etxaburuetara ematen duenean.

Honetaz gain, Batzokiko balkoiak ere mota honetakoak ziren; baina kasu honetan arkitektoak nahita, kutsu herrikoia emateko. Lehen solairuko terraza kendu zutenean bere sareta ere desagertu zen, baina balkoiarena oraindik hor dago.