Santa Maria la Real eliza. Zaharberritzea. Barrualdea (eu)-en iturria ikusi

[[Fitxategi: Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_01_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | thumb | rihgt | 500px | Proiektua (Xabier Barrutieta 2007)]]
==Aurrekariak==
===Zaharberritzearen premia===
XX mende bukaeran Soraluzeko [[Santa Maria la Real eliza (eu)|Santa Maria la Real]] eliza oso egoera txarrean zegoen. Alde batetik, burualdetik hezetasuna gogoz sartzen zenez (gogoratu [[Buztina (eu)|Buztina]] izenekotik errekatxoa pasatzen dela), pareten eta erretaula nagusiaren margoak desegiten ari ziren.

Teilatuetan ere itokinak ziren. Gainera, habe nagusiak brintzatuta zirenez, gangen gainera etorriak ziren, teilatuko pisu guztia bertara pasatzen: gangakapurtzeko arrisku handia zegoen.

Eliz ataria ere ez zegoen hobeto. Itokinez beteta egoteaz gain, egurra oso kaltetuta zegoen ehundaka urteetako eguraldia jasan eta gero. Istalazio elektrikoa ere ez zen batere segurua, edozein momentuan sutea sortzeko arriskua zegoen eta.

===Zaharberritzearen hiru faseak===
::<small>Gehiago jakiteko, sakatu [[Santa Maria la Real eliza. Zaharberritzea (eu) | ''hemen'']].</small>
Eliza hiru fasetan zaharberritu zuten, batez ere arrazoi ekonomikoengatik. Eta larritasunak markatu zituen lehentasunak:
* Lehengo fase batean (1983-1986) [[Santa Maria la Real eliza. Zaharberritzea. Eliz ataria (eu) | eliz ataria]] zaharberritu zuten.
* Bigarren fasean (1999-2002) [[Santa Maria la Real eliza. Zaharberritzea. Kanpoaldea (eu)|kanpoko aldeari]] ekin zioten: drenatze lanak, teilatuak eta dorrea batez ere.
* Hirugarrenean, berriz, barrualdea zaharberritu zuten (2003-2007).


==Proiektua (2003-2005)==
Hirugarren fasearen arkitektoak Xabier Barrutieta eta Gudiker Beaskoa izan ziren<ref>[https://www.plataformaarquitectura.cl/cl/02-220683/reforma-iglesia-sta-maria-la-real-de-soraluze-xabier-barrutieta-y-gudiker-beaskoa-arquitectos Reforma iglesia Sta Maria la Real de Soraluze]. Xabier Barrutieta y Gudiker Beaskoa, arquitectos.</ref>. 

===Erronkak eta asmoak===
Gorago jaso denez, proiektua oso erronka handia zen. Alde batetik, eraikinaren baldintzak, erabilera zein seguritate aldetik, oso eskasak ziren: elizaren barne esparrua hainbat mailatan zegoen antolatuta, irisgarritasunaren kaltetan; argitasuna oso eskasa zen; elizako ate-sarrerak ez ziren ardatzekin lerrokatuta...

Honetaz gain, XXI mendeko liturgia irizpideetara egokitu behar zen: abadea eta eliztarrak gerturatu behar ziren; pontea aurrera ekarri; fededunen eta Jainkoaren lotura zuzena lehenestu, hainbat aldare, irudi eta santu kenduz...

Azkenik, zaharberritzea aprobetxatu nahi zen sakristia berria egiteko (zaharra ''Soraluze'' zinema azpian zegoen, eta honekin batera bota zuten), komunak egin (eliztarrak gero eta zaharragoak direnez), berogailu sistema aldatu...

Eta hau dena konpontzeko elizaren aldapa kontutan hartu behar zen, %4koa hain zuzen.

<gallery mode="packed-hover" heights="200">
   Santa_Maria_la_Real._Elizburu_kaletik_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg   | Elizburu kaletik <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_P02_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Ebaketa <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_P03_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Planta zaharra <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_P04_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Planta berria <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_P05_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Planta berria <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_P06_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Altzaera berria <br> (Xabier Barrutieta 2007)
</gallery>

===Egin ez zena===
Dirua faltagatik, proiektuan aurreikusita zeuden ekintza batzuk ez zituzten gauzatu, eskumako kaperen gainean dauden aretoekin<ref>Garai batean ''Gau Gurtza''-koek (Adoración Nocturna) erabilitakoak.</ref> lotutakoak, hain zuzen.

Dorrearen ate gotikoa ixtea pentsatu zuten, eta sarrera Nazareroaren kaperatik eman. Honetaz gain, aretoetarako irisgarritasuna hobetzeko dorrean bertan igogailua jarriko zen; eta koruko parean horma zulatu aipatutako lokaletara pasabidea zabaltzeko. Azkenik, areto hauek ez zituzten egokitu.


==Lan orokorrak (2005-2008)==
===Zorua===
Zoru berria jarri zuten zaharraren gainean, bion tartean zoru erradiatzailea jarriz, eliztarren epeltasun erosoa bermatuz. Airezko berogailu sistema zaharra kendu zuten.

Zorua, jatorriz hainbat mailatan zegoena, bi mailatan antolatu zituzten: presbiterioa, alboko bi kaperak eta aitortzarena alde batetik, eta gainontzekoa bestetik. Gainera, bien artean bi maila besterik ez zituzten laga.

Nabe nagusiaren ertzetan argi-lerroak jarri zituzten, eta pasiloan gurutze bidea markatu zuten, irudi zaharrak hormetatik kenduz.

Lan hauei ekin baino lehen zoru azpian ez induskatzea erabaki zen. Jakin bazekiten garai bateko hilobiak bertan daudela eta, seguraski, aurreko elizaren aztarnak. Baina aztarna arkeologokoak azaleratuz gero lanak atzeratuko ziren, eta garestitu.

[[Fitxategi: Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_10_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | thumb | center | 600px | Sartzeko ardatzak (Xabier Barrutieta 2007)]]
===Sarrerak===
Santa Maria la Real elizaren ate nagusia ez dago erdiko ardatzarekin lerrokatuta, alde batera baizik; horregatik, eliztarren sartu-irtenak oztopatzen zituen. Gainera, zeukan egurrezko babesa traba handiagoa suposatzen zuen.

Bigarren atea edo ''ate txikia'' ere ez zegoen nabe nagusira begira, ezkerreko kaperatara baizik.
 
Zeuden egurrezko ate-babesak kendu eta berriak jarri ziren, metal eta beirazkoak. Baina, zuzenak izan beharrean eskumarakojoera dute, erabiltzaileak elizaren erdira bideratzeko.

<gallery mode="packed-hover" heights="200">
   Santa_Maria_la_Real_eliza._Ate_nagusiaren_babesa.jpg                | Ate nagusiaren egurrezko babesa
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_12_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Ate nagusia kanpotik <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_09_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Ate nagusia barrutik <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_08_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Ate nagusia barrutik <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_11_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Metalezko babes berriak <br> (Xabier Barrutieta 2007)
</gallery>

===Argiteria===
Eliza oso iluna zen. Leiho gutxi, altuak eta beirate ilunak izateaz gain, hormak oso zikinak zeuden. Eta argiteria eskasa izateaz gain, gaizki aprobetxatuta zegoen.

Zaharberritzerakoan argiteri sistema berria ezarri zuten. Alde batetik, lehen baino askoz argi gehiago eta indartsuagoak jarri zituzten elizaren azalera osoa argitzeko: hormak, gangak, erretaulak... Eta bestetik, argi guzti hauek gobernatzeko sistema bat ezarri zuten; piztu/ itzaltzeaz gain argi bakoitzaren argi indarra gobernatzen du, eta denborak ere. 

Ostean, elizari "argi-kutxa" esaten diote: mezak aurrera egin ahala gero eta argi gehiago pizten dira, eta azkenerako hormak gangetatik zintzilik daudela ematen du.

<gallery mode="packed-hover" heights="150">
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_13_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Nabe nagusiko hormetan <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_14_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Nabe nagusiko zoruan <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_15_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Koruko panelak <br> (Xabier Barrutieta 2007)
</gallery>


==Erretaula nagusia==
Soraluzeko Santa María la Real elizako erretaulak primerako itxura du zaharberritze lanen ondoren.

Erretaula margotutako estukoaz egina dago. Azterketak erakutsi zuenez, zazpi aldiz margotuta zegoen, hasierako koloreak gutxi gorabehera errespetatuz. Egoera oneneko geruza hirugarrena zenez, azalera agertzeko gaineko lauak kendu zituzten. Honetaz gain, altxatutako aldeak asentatu, askatutako elementuak egonkortu, zikinkeria garbitu eta hezetasunak eta gatzak hondatutako inguruak berritu zituzten. Amaitzeko, erretaula osoa babestu zuten.

1950ko hamarkadan erantsitako bi medailoi handiak, Jesusen era Mariaren Bihotzak, kendu zituzten. Aurretik zuen itxurara lehengoratu zuten, bi motako harria erabiltzen, beltza eta hori-laranja hain zuzen, Markinatik eta Alacant-etik ekarriak. Azkenik, harri beltzeko harmaila korritua erantsi zioten alderik alde, erretaula eta presbiterioa lotzeko.

<gallery mode="packed-hover" heights="200">
   Santa_Maria_la_Real_parrokia._Erretaula_nagusia_02._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Erretaula zaharberritu aurretik <br> Arantza Cuesta Ezeiza
   Santa_Maria_la_Real_parrokia._Erretaula_02_(berritua).jpg           | Erretaula zaharberritua
   Santa_Maria_la_Real_parrokia._Amabirgina_(zaharra).jpg              | Amabirgina zaharberritu aurretik
   Santa_Maria_la_Real_parrokia._Amabirgina_(berritua).jpg             | Amabirgina zaharberritua
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_22_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Erretaularen barrena <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_23_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Erretaularen barrena <br> (Xabier Barrutieta 2007)
</gallery>


==Nabe nagusia==
Zorua bi mailatan antolatuta, presbiterioa eliztarren gertuago geratu zen, hiru harmaila besteriz ez. Aldarea ere berria ekarri zuten, Macael-eko marmol zuriaz egina.

Presbiteriorako harmailak zuzenak izan beharrean olatu baten forma dute, eta eskuman geratzen den sartunera pontea ekarri zuten.

<gallery mode="packed-hover" heights="200">
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_16_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Aldare berria <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_17_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Abadeen jarlekuak <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_18_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Sagrarioa <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_19_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Pontea <br> (Xabier Barrutieta 2007)
</gallery>

Hormak eta gangak garbitu eta zuriz margotu zituzten. Hormei itsatsitako zutaben inguruan fokoak jarri zituzten, gangak eta erretaula argitzeko.

Kanpoko argia sartu ahal izateko, goiko leihoetik beirateak kendu eta berriak jarri, gardenak. 

Zoruko ertzetan argi-lerroak jarri zituzten. Jarleku berriak ere ekarri zituzten, baina ez lehen bezain beste (eliza ez da betetzen ia inoiz eta).

Koru azpiko harrizko arko eskarzanoa (XVIII mendekoa) garbitu eta argitu zuten. Koruan, hiru esparruen arteko pasabideak erraztu zituzten eta albokoetan argi-panelak jarri.

Azkenik, ponte zaharra (ate nagusiaren ondoan zegoena) eta inguruko harlosak kendu eta eraman zituzten.

<gallery mode="packed-hover" heights="150">
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_21_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Hormetako argiteria <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_05_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Gangak <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_07_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Jarleku berriak <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real_eliza._Korua_eta_organoa.jpg                    | Korua eta organoa aurretik
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_20_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Korua eta organoa gero <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_María_la_Real._Zaharberritzea_05_(Juan_Carlos_Astiazarán).jpg | Dorreko atea eta koruko arkua <br> (J.C. Astiazarán)
   Santa_Maria_la_Real_parrokia._Bataio_harri_zaharra._Arantza_Ezeiza_Cuesta.jpg | Bataio harri zaharra <br> (Arantza Cuesta Ezeiza)
</gallery>


==Kaperak==
XVIII bi kapera, Nazarenoarena eta Dolorosarena, zaharberritu zituzten. 

Gainontzeko lauak zeharo berrantolatu zituzten, proiektuan jasotako premia eta erronka berriei erantzuteko. Presbiterioaren bi alboetan sakristia eta sagrarioa ezarri zituzten. Eta hurrengo bi kaperetan esparru itxiak antolatu zituzten: batean aitortza-kapera, bestean komunak eta biltegia. Irudi gehienak desagertu ziren, balio historiko-artistikoa zutenak ezik: Vera Cruz-ekoak eta San Blas.

Aitorleku guztiak ere kendu zituzten, eta berria egin zuten, Aitorpen kaperan (Animen kapera aurretik).

Leihoak, daudenean, oso txikiak direnez, ez zuten kaperak argitzeko aprobetxatu: zeuden errejak kendu (XVI-XIX mendekoak) eta alabastroz itxi zituzten.

<gallery mode="packed-hover" heights="200">
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_24_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Kaperen proiektua <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_25_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Kaperetan lanean <br> (Xabier Barrutieta 2007)
</gallery>

===Nazarenoaren kapera===
[[Nazareno erretaula (eu)|Erretaula]] barrokoa eta bertako irudiak ([[Nazareno irudia (eu)|Nazarenoarena]] eta San Ignazio Loiolakoa) zaharberritu zituzten, eta aldare aurreko eskudela modernoa mantendu zuten.

Eliz ataria zaharberritzerakoan Iñaki ''Itxasoi''k egindako [[Eliz ataria. Zaharberritzea (eu)#Maketa|maketa]] bertan jarri zuten, erakusgarri.

Ez zuten zabaldu dorrerako pasabidea, proiketuan aurreikusten zena.

===Dolorosaren kapera===
[[Dolorosa erretaula (eu)|Erretaula]] barrokoa eta bertako irudiak ([[Dolorosa irudia (eu)|Dolorosa]] eta San Migel) zaharberritu zituzten, gainontzeko irudiak kenduz ([[San Roke irudia (eu)|San Roke]] eta Pilarreko Amabirjina).

Atearen zurezko babesa ere ordeztu zuten, berria metal eta beiraz egina dagoela. Sarrera zuzena izan beharrean, eskumara bideratuta dago, nabe nagusira errezago pasatzeko.

<gallery mode="packed-hover" heights="200">
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_26_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Nazarenoaren kapera <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_02_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg | Dolorosaren kapera <br> (Xabier Barrutieta 2007)
</gallery>

===Zerbitzu gunea (Santa Barbara kapera aurretik)===
Garai batean sakristia, XX mendeko erdialdean Santa Barbara kapera eratu zuten. Zaharberritzerakoan [[Santa Barbara erretaula (eu)|erretaula]] kendu zuten, eta zerbitzu gunea moduan antolatu zuten.

Kanpoko horman ate berria zabaldu zuten, elizako irisgarritasuna bermatzeko; [[Frontoia (eu)|frontoitik]] harmaila gabeko bidea dago elizara sartzeko. Honetaz gain, goiko leihoak zabaldu zituzten eta zurezko egitura jarri zuten, komunak eta biltegi txikia biltzen dituena.

===Aitorpen kapera (Animen kapera aurretik)===
Hemendik [[Animen erretaula (eu)|Animen erretaula]] kendu zuten (azpian Kristo etzana irudia zuena), eta Paduako San Antonio irudia ere.

Zurezko egitura jarri zuten, barruko esparrua aitorleku moduan erabiltzeko.

<gallery mode="packed-hover" heights="200">
   Santa_Maria_la_Real._Santa_Barbara_erretaula_(Indalecio_Ojanguren_1953).jpg      | Santa Barbararen kapera <br> (Indalecio Ojanguren 1953)
   Santa_Maria_la_Real_parrokia._Santa_Barbara_erretaula._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg | Santa Barbararen kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_27_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg              | Zerbitzu gunea <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real_parrokia._Animen_erretaula._Arantza_Cuesta_Ezeiza.jpg        | Animen kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_04_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg              | Aitorpen kapera <br> (Xabier Barrutieta 2007)
</gallery>

===Sakristia (''Vera Cruz'' edo Kalbario kapera aurretik)===
Aurreko sakristia ''Soraluze'' zinemaren azpian zegoen. Bota zutenez, sakristia berria kapera honetan antolatu zuten: XVII mendeko [[Kalbario erretaula (eu)| erretaula]] mantendu zuten, eta kapera osoa beira handiez itxi.

Presbiterio aldera ematen duen beira zati handi bat mugikorra da, elizkizunetan pantaila gisa erabiltzeko.

===Sagrarioaren kapera (Milagrosaren kapera aurretik)===
Kapera hau ere hustu zuten, bai Milagrosaren erretaula zein bertako hiru irudiak (Milagrosa, San Luis Gonzaga eta San José<ref>Irudi hau XVIII mendekoa zen, Dolorosarekin batera Juan Pascual deMenak egina.</ref>) kendu zituzten.

Fondoko hormaren kontra sagrario berria jarri zuten, marmol zurizkoa. Beste paretan Errosarioko Amabirginaren pintura ezarri zuten, aurretik sakristian egon zena.

<gallery mode="packed-hover" heights="250">
   Santa_Maria_la_Real_parrokia._Kalbarioa_erretaula._Arantza_Ezeiza_Cuesta.jpg | Kalbarioaren kapera <br> (Arantza Ezeiza Cuesta)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_19_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg          | Sakristia <br> (Xabier Barrutieta 2007)
   Santa_Maria_la_Real._Zaharberritzea_18_(Xabier_Barrutieta_2007).jpg          | Sagrarioaren kapera <br> (Xabier Barrutieta 2007)
</gallery>


==Berrinaugurazioa (2007)==
Santa Maria la Real elizaren zaharberritzearen hirugarren (eta azken) fasearen lanak 2007 urte amaieran bukatu ziren, eta urte hartako abenduak 15ean parrokia berrinauguratu zuten.


==Erreferentziak==

[[Kategoria: Arkitektura erlijiosoa]]